
E nā hoa heluhelu o Kawaiola o OHA, e nā lima milimili pepa me nā lima kele punaewele, eia ke a‘a aku nei i ke aloha o ka ‘āina o Waiāhole ma ‘ō a ‘ō o Hawai‘i a puni a nā kihi ‘ehā o ka poepoe honua.
I nēia wā, i ka wā nui ho‘i o ka makahiki nona nā lā nui me nā lā ho‘omana‘o ko‘iko‘i o ko kākou mō‘aukala, he nīnau ka‘u e nalu nui ana. ‘O ia ho‘i, he aha lā ho‘i ka waiwai ‘i‘o o ia mea ‘o ke ali‘i i loko o kēia wā o ko kākou noho ‘ana? ‘Oiai ho‘i ua lilo ke aupuni Mō‘ī aloha, ua kūnewa akula ka wā o ko ke ali‘i noho mana ‘ana ma luna o kānaka, a ua loli piha ka nohona e pi‘i ai ke kū‘auhau ali‘i i ka ‘i‘o, i mea aha ho‘i ke ali‘i iā kākou a he aha ho‘i kona waiwai i loko o ko kākou au e alo pū ana?

Eia ho‘i ku‘u mana‘o e kau nui ana, he me‘e a he mana‘olana. ‘O ia me‘e ‘ana o ke ali‘i, ua pili ia i ka ho‘omana‘o i kekahi ‘ano ikaika o kona kanaka ‘ana i kumu ho‘ohālike. Ua pili pū ia i kekahi hana nō paha i kaulana ai, i ili ai ho‘i kekahi ‘ano ‘ike a kona mau hanauna ma hope aku, he ho‘oilina. Ma ia ‘ano ‘ike, ‘o Hawai‘iloa, he ali‘i nona ka ‘ike nui ‘o ka ho‘okele wa‘a. ‘O Mā‘ilikūkahi, he ali‘i nona ka ho‘oilina ‘o ka ‘āina momona. ‘O Ka‘ahumanu, he ali‘i kaulana i ke kālai‘āina. Ma ke kilo ‘ana nō na‘e o kākou i ia mau me‘e o ko kākou mo‘okū‘auhau lāhui, he pono ka ho‘omana‘o ‘ana iho, ‘o ia me‘e ‘ana o nā ali‘i o ka wā ma mua, he ‘ike ia o ka wā i hala, pa‘a ia ‘ano ‘ike no ke ali‘i ma ka nānā ‘ana i hope a inā ho‘i e pa‘a nā maka o kākou ma ke kilo i ia wā, ‘a‘ohe ola o ko lākou ho‘oilina.
Aia a huli hou nā maka a mua a nānā pono ‘ia ke ola o ka ha‘awina me‘e i loko o ke ola kanaka, aia ma laila ka waiwai o ke ali‘i iā kākou. ‘O nei waiwai, ‘o ia ho‘i ka mana‘olana. Inā ho‘i ulu o loko e a‘o i kekahi ‘oihana ‘ike a like me Hawai‘iloa i mea e ho‘okele ‘ia ai ka wa‘a kaulua Hawai‘i a puni ka honua, aia ma laila ke ola o Hawai‘iloa me kona waiwai i ka lāhui Hawai‘i ho‘omau nei. A inā ho‘i komo ka hoi e mahi i ka ‘āina pāhale i mea e hānai ‘ia ai ka ‘ohana pono‘ī e ‘ūnoho pū ana, aia ma laila ke ola o Mā‘ilikūkahi a me kona waiwai i ka lāhui Hawai‘i e ho‘omau nei. A inā ho‘i ma ka ho‘omana‘o i nā hana a Ka‘ahumanu e holo moho ai a noho luna maka‘āinana no ka ‘Aha ‘Ōlelo, aia ma laila ke ola o ka ho‘oilina me ka waiwai o kahi ali‘i wahine ‘o Ka‘ahumanu.
A no laila e ka maka heluhelu, eia kākou i loko o ka wā nui o ka makahiki i kūkala ‘ia ai ka mahina ‘ōlelo Hawai‘i. Eia pū kākou i loko o Pepeluai e ho‘omana‘o pū ana i ka lā hānau o ke ali‘i nui ‘o Ruth Keanolani Kanāhoahoa Ke‘elikōlani, i kapa ‘ia ‘o ia ka mamo hope o ka Hale Kamehameha. I loko nō o ko Ke‘elikōlani hala ‘ana he 193 makahiki aku nei, ua mau kona ho‘omana‘o ‘ia he ali‘i ma kona mo‘okū‘auhau Kamehameha, he kālai‘āina ma kona kuleana ‘ohana, he makuahine no nā keiki i hala i ka wā ‘ōpio, he kōko‘olua ho‘omanawanui i ka pilina kāne, a he Hawai‘i i kūpa‘a mau ma ka ho‘opuka nāueue ‘ole i ka ‘ōlelo aloha o ka ‘āina.‘O ia ho‘i, he Hawai‘i ‘o‘ole‘a e kūpa‘a ana i kāna ‘ōlelo, he Hawai‘i, no ka pono ‘o kona ‘āina, ‘o Hawai‘i. He aha na‘e ka waiwai o ia ‘ano kūpa‘a o kahi Ke‘elikōlani inā nanea ana kākou i ka nani o kona mo‘olelo ma ka nānā i hope i ka wā o kona noho honua ‘ana? E ‘a‘a, e alu, e kuilima i mea e ‘ike kuhihewa ‘ole ‘ia ai ko kākou Hawai‘i ‘ana, i mea ho‘i e ola piha ai ka ho‘oilina Ke‘elikōlani.
‘O Ke‘elikōlani ku‘u me‘e, ‘o ia pū ku‘u mana‘olana. Ua ola.