
TSA! ʻAʻole kēia nā hua mua no “transportation security administration.” He hua ʻōlelo hoʻōho ia no ka hōʻike ʻana i ka hoʻāpono ʻole, ka hoʻonaukiuki, a me ka pūʻiwa e like me ka māmala ʻōlelo, “ʻO ia kā!” Inā hoʻopuana hoʻokahi ʻia, lilo ka ʻōlelo “kā” i Tsa! Cha! a me Sa! Pehea kēlā inā ʻaʻohe /s/ me ka /ch/ ma ka pīʻāpā Hawaiʻi?
Aia ka pane i loko o ka mōʻaukala o ka paʻi ʻana i ka ʻōlelo ma ka pepa. Ua makemake nā mikioneli Kalawina e paʻi i paipala ma ka ʻōlelo Hawaiʻi no ka lehulehu. ʻO ka pilikia no lākou ka nui o nā kūhapa o hoʻokahi hua ʻōlelo e like me “lilo.” Wahi a Binamu, ke poʻo o kekahi kōmite nāna ke kuleana e hoʻonohonoho i pīʻāpa, ua lohe ʻia kēia mau kūhapa no /lilo/, ʻo ia ʻo dido, lido, lilo, liro, riro, a me rilo. I ka nīnau ʻana i nā makaʻainana i ko lākou maopopo, ua ʻae lākou a pau i ka like o nā kūhapa a pau ma ka lohe pepeiao ʻana.
No laila, ua hoʻopūʻulu ʻia ua kōmite la ma ka makahiki 1825 a aia ma loko ʻo Hailama Binamu, Līwai Mikamalena, a me Kale Kahu. ʻO kā lākou hana ka ʻimi ʻana ma waena o nā kūlana mikioneli like ʻole i kā lākou lohe ʻana i ko nā kānaka ʻōiwi puana ʻana a lohe ʻana i ka k & t, l & r, a me ka v & w.
Ua hāʻawi ʻo Binamu i mau laʻana o ka pilikia no ka paʻi ʻana. E laʻa, ua kākau ʻia ʻo Honolulu ma ʻehā mau ʻano a ua kākau ʻia ʻo Kaʻawaloa ma ʻewalu mau ʻano. Ma muli o nā pane like ʻole mai nā mikioneli ua hoʻoholo ke kōmite ma 1826 e hoʻopaʻa i pīʻāpā me nā voela a, e, i, o, u me nā konosoneta h, k, l, m, n, p, w. He konoseneta ka ʻokina akā ʻaʻole i ʻike ʻia ia ma kēlā wā.
Ma mua o ka pīʻāpā 1826, ua loaʻa ka pīʻāpā 1822 i ka b, d, h, k, l, m, n, p, r, t, v, w a me ka f, g, y, s no nā hua ʻōlelo haole. Ma ka wā hoʻoholo e hoʻopaʻa pono i ka pīʻāpā, ua hoʻopaʻapaʻa ʻo Wiliama ʻEli e mālama i nā hua kani a pau. Inā ua hiki ka mōʻī Liholiho ke koho, ua koho ʻo ia i ka r ma kahi o ka l. Ma ka nānā ʻana i kona inoa ma ka pela ʻana ua koho ʻo ia, ka mōʻī Kamehameha II, iā Rihoriho ma kahi o Liholiho.
ʻOiai ua paʻa ka pīʻāpā kūmau ā hiki i kēia manawa, mau nō nā ʻokoʻa o nā konosoneta ma ka puana ʻana. Pēlā nō ka puana ʻana o Tsa! Tza! Cha! a me Sa! Ua puana ʻia ia mau hua ʻōlelo ma kāhi like ma ka waha – ma ka niho nō hoʻi. Hoʻopuana ʻia ka p me ka b ma nā lehelehe.
ʻO ke k me ka g a me ka ng, aia ka puana ʻana ma ka puana ʻī. Ua hiki ke lohe ʻia ā hiki i kēia lā i ka puana ʻana o ke k me ka t ma waena o nā poʻe Niʻiahau, e laʻa, lohe ʻia kātou no kākou. Pēlā pū ka hana ma waena o ko Kaupō poʻe. Ua nalo ka hoʻohana ʻana ma kekahi mau wahi ʻē aʻe. Minamina nō kēlā. Tsa!