ʻO Makawahine ke Akua Pāʻani o ka Makahiki

0
377

Read this article in English

E nā kānaka o Hawaiʻi mai ke one wali o Hilo ā i ke one pūpū o Niʻihau, aloha nui kākou. Ua ʻike anei ʻoukou i nā kiʻi kupanaha o nā mea makamae Hawaiʻi i kāʻana ʻia ma nā kahua pāpaho pili kanaka e kekahi mau kānaka i hele i ko Beretania Hale Hōʻikeʻike ma ʻOkakopa? Inā hahai ʻoe iā Kumulāʻau me Haunani Sing ma Alopuke (FB), ua ʻike paha ʻoe i kā lāua mau poka hoʻolaha hoihoi. Ua hōʻike ʻia ma o nā kiʻi i ka ʻike kupanaha, kūliʻu a kūkonukonu o nā kūpuna o ka wā i hala. Poʻokela iʻo nō kā lākou hana!

(Kiʻi 1, left) Nā kaula hulu wīwī o Makawahine. (Kiʻi 2, right) Ke kanaka e hoʻopaʻa ana i ka ihe me ka huhui kaula hulu e like me kā Matthison i kākau ai. – Mahalo: Trustees of the British Museum.

Ua kono ʻia ʻo Sing mā e ko Beretania Hale Hōʻikeʻike e hele mai e hōʻoiaʻiʻo i ka ʻike e pili ana i nā koehana mea makamae i loko o kā lākou hoʻiliʻilina Hawaiʻi. Na lāua ke kuleana e nānā i nā mea i hana ʻia me ka ʻieʻie e like me ka hīnaʻi a me ke akua hulu. Ua hoʻohihi ʻia ka maka o ka mea kākau nei i kekahi poka hoʻolaha Alopuke a Kumulāʻau i kau punaewele ai o kekahi huhui kaula kohu lei hulu wīwī (Nānā iā Kiʻi 1) a me ke kiʻi o kekahi kāne e hoʻopaʻa ana i kekahi ihe laumeki me kēlā huhui kaula hulu e lewalewa ana mai ka ʻāʻī o ka ihe (Nānā iā Kiʻi 2). ʻO koʻu manaʻo mua nō ia i kaʻu nānā ʻana i kā ia ala poka hōʻike, “ʻUao. ʻo Makawahine paha kēlā!”

Wahi a Kelou Kamakau (Kamakau Nui), ʻo Makawahine kekahi akua pāʻani. Ua kākau ʻo ia ma Kaʻawaloa, Kona Hema:

Alaila makemake ae la ke alii i aha mokomoko, a hele mai la na kanaka a nui loa, a me na wahine a nui loa, a hele mai la ke kauwahi akua paani o Lono, Makawahine kona inoa; a kani mai la ka pihe a na kanaka, a me ua wahine akua paani nei e hooluolu ana i ka naau o na kanaka i nui ka hoihoi o lakou, a kahiko mai la na wahine, a me na kanaka a pau loa, a mokomoko iho la na kanaka a me na wahine. (Kamakau, ma Hōnaka 6:43).

A haʻalele ʻo Lonomakua ke akua loa mai ke kahua mokomoko o ke ahupuaʻa, huli kona maka e nānā i nā kānaka e mokomoko ana ma ke kahua. Noho ke akua pāʻani, ka wahine akua pāʻani. ʻO Makawahine nō ia.

ʻAʻole i ʻike leʻa ʻia inā ua hoʻohana ʻia nā kaula hulu no Makawahine. Ua kākau ʻia ma ka puke hoʻomanaʻo a Gilbert F. Matthison, kekahi kānaka no ʻEulopa i hele mai i Hawaiʻi e hōʻiliʻili i mau mea waiwai, ua pili nā kaula hulu i ke Akua ʻAuana (“Wandering God”). ʻO Lono wale nō kēlā. Wahi āna, ua hele ke kanaka me ka ihe nona ka huhui kaula hulu a hoakai ʻo ia i ka ihe i mua o kekahi kiʻi no Kapena Kuke [Lono]. ʻO kāna hana ka hehu ʻana i nā kānaka i ke ala huakaʻi.

ʻOiai ʻaʻole mōakāka inā ʻo Makawahine nō ia, ua hōʻoia ʻo Matthison i ka pilina o ka huhui kaula hulu i ka Makahiki no ka mea, ua huakaʻi ʻo Lono ma ke kau Makahiki wale nō. Inā ʻo Makawahine ka huhui, ʻaʻole ʻo Makawahine, ua hoʻomaka ʻia nō kekahi noiʻi kūliʻu i ke kumu o ka huhui kaula hulu. No kekahi, ʻo ia ka manawa mua a kākou i ʻike ai i ua mea makamae la. A, ua hōʻike ʻia nō hoʻi ma o kēia mau kiʻi i ka noʻeau oneʻula o nā kūpuna. Aloha kākou.