Piha ka Makahiki Iwakālua o ka Ulukau

0
523

Read this article in English

Na Keiki Kawaiʻaea, PhD lāua ʻo Bob Stauffer, PhD Unuhi ʻia e Kamalani Johnson

Ma ka lā 14 o Pepeluali – ʻo ka Lā Aloha hoʻi – i ka makahiki 1826 i hoʻāo ai ʻo Tumamakolu (Kumamamakolu) he wahine na Aeheke ma Kauaʻi. He ʻike ko kākou no kēia no kona paʻa i ka palapala he ʻelua kenekulia kona kahiko. Aia hoʻi ia ʻike a he kope o ia palapala, ma luna o ka Ulukau.

Piha ka makahiki iwakālua o Ulukau.org, ka waihona puke uila Hawaiʻi i kēia makahiki.

Ua lilo ka Ulukau ʻo ia ke kahuapaʻa kumu o nā kahuapaʻa Hawaiʻi, ʻo ia ke kumuwaiwai uila i hoʻohana nui loa ʻia no ka ʻōlelo Hawaiʻi a me nā kumuwaiwai Hawaiʻi, ʻoiai, ʻo ia ke kahuapaʻa ʻōlelo ʻōiwi ʻeʻe nui loa ʻia ma Hawaiʻi a ma ʻAmelika Hui Pū ʻIa, a ʻo ia pū kekahi o nā kahuapaʻa ʻeʻe nui loa ʻia o ka poepoe honua holoʻokoʻa.

He hanauna o nā haumāna Hawaiʻi e holo ana i pōmaikaʻi i nā puke wehewehe ʻōlelo Hawaiʻi i hoʻolako ʻia ma ka Ulukau ma o nā paena pūnaewele ʻo wehewehe.org a me wikiwiki.org e hiki ai ke huli like i ka huaʻōlelo Hawaiʻi a huaʻōlelo Pelekānia ma loko o ka ʻewalu puke wehewehe ʻōlelo.

Pēlā pū anei kou ʻike i ka nui puke wehewehe ʻōlelo i loaʻa? ʻO kekahi o ia mau puke wehewehe ʻōlelo, ua kākaʻikahi loa e kūʻai kūikawā ʻia ai ma nā haneli. I kēia manawa nō naʻe, ua noa ia mau mea a pau e huli ʻia no ka manuahi. Hiki pū ke heluhelu ʻia mai loko a waho, no ka mea, ua noa ma ka pākahi ma ka ʻohina puke o ka Ulukau nona nā puke he 300 a ʻoi.

Hoʻolako ʻia ma luna o ke Kaniʻāina – he waihona i paʻa he ʻatikala kaʻawale ma kēia pukana o Ka Wai Ola – nā hola ma nā haneli o nā nīnauele me nā mānaleo ʻōlelo Hawaiʻi.

Huʻe ʻia ma ka ʻOhina Inoa ʻĀina nā inoa ʻāina nalowale a kākaʻikahi ma nā ʻumi kaukani a me ona ʻike e pili pū ana, me ka hoʻolako pū ʻia o nā palapala ʻāina no ka hapa nui o ia mau inoa ʻāina.

Hoʻolako ʻia ma ka ʻOhina Moʻokūʻauhau nā palapala o kēlā ʻano kēia ʻano ma nā ʻumi kaukani no nā palapala male, nā palapala ʻoki male, a me nā palapala hala, a pēlā pū nā kope o nā palapala kope kumu.

Na ka ʻOhina Nūpepa (e holo like ana me ka Papakilo o OHA) i hoʻolako i nā ʻaoʻao nūpepa ma nā ʻumi kaukani, he mau palapala makamae hoʻi o ka ʻōlelo Hawaiʻi.

Kōmi ʻia ka Ulukau he 50,000 manawa i kēlā me kēia lā e piha ai ka 1.5 miliona o ka māhina. No Hawaiʻi ka hapa nui o ka poʻe ʻeʻe—e ʻeʻe ana naʻe ka poʻe mai nā kihi like ʻole o ka poepoe honua.

He makana ka Ulukau i hoʻokumu ʻia me ke aloha e pōmaikaʻi ai ko Hawaiʻi a me kona poʻe ma muli o ka hoʻoilina palapala a ka poʻe he lehulehu ma ke kaʻa hope ʻana o nā makahiki he 200 a hiki loa hoʻi i ka wā o Tumamakolu lāua ʻo Aeheke.