Na Makalapua Alencastre, Ed.D.
Hūi! E nā ʻōpio, nā mākua, a me nā hoa aloha ʻāina mai ka lā hiki a i ka lā kau, e maliu mai i kēia leo kāhea iā ʻoukou e komo pū mai i ke aukahi hoʻōla ʻōlelo Hawaiʻi. ʻO kēia aukahi hoʻōla, he aukahi hoʻonaʻauao Hawaiʻi nō ia i aʻo kākou ma o ka ʻōlelo a moʻomeheu Hawaiʻi i ola mau ai ka ʻōlelo makuahine o nei ʻāina.
Mai ka makahiki 1983 a hiki i kēia wā ʻānō, kūkulu ʻia kā kākou mau papahana hoʻonaʻauao Hawaiʻi mai ka pae kula kamaliʻi a i ke kulanui. He waiwai ia mau papahana na lākou e kahukahu ana i ka mauli ola Hawaiʻi ma nā ʻAha Pūnana Leo a me nā kula kaiapuni-kaiaʻōlelo Hawaiʻi. Hoʻokahua hou ʻia ka ʻike o ko kākou poʻe kupuna, ʻo ia hoʻi ʻo ka pili ʻuhane ʻoe, ka lawena ʻoe, ka ʻike kuʻuna ʻoe, a me ka ʻōlelo Hawaiʻi. A ʻo ka pahuhopu nui, ʻo ia ka hoʻi hou ʻana mai o ka ʻōlelo a me ka moʻomeheu Hawaiʻi ma loko o ko kākou nohona ʻohana me ka hiki ke hoʻonaʻauao iā kākou iho!
No ka poʻe ʻōpio, aia he 40 kula ʻōlelo Hawaiʻi e kū nei: he 13 ʻAha Pūnana Leo no nā kamaliʻi a he 27 kula kaiapuni-kaiaʻōlelo aupuni (he mau kula hoʻāmana ʻeono o lākou). Nani hoʻi hā ka holomua o kā kākou mau papahana! ʻO kekahi ālaina koʻikoʻi naʻe i ka holomua, ʻo ia hoʻi ka lawa ʻole o nā kumu no nā kulā e kū nei a no nā kula hou i kēia mua aku. No laila, i mea e paipai ai i ka poʻe e lilo i kumu, hoʻopuka ʻia he wikiō hou ʻo ʻAuhea ʻOukou e nā Kumu (he hopena o ka wikiō mua ʻo ʻAuhea ʻOe e ke Kumu, 1990). Nāna nō e hoʻonui ʻike a hoʻoulu manaʻo no ke aʻo kahua moʻomeheu ma o ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā kula like ʻole. Pōmaikaʻi ka loaʻa o nā manaʻo hoihoi o kekahi mau kumu no ka waiwai ʻoiaʻiʻo o nā kuleana kumu, a eia kekahi mau laʻana o nā puanaʻī:
“Ma Hawaiʻi nei nō kākou a ua ʻike ʻia ka nele nui o ka ʻōlelo a me ka moʻomeheu. A, ma hea hou aku e ola ai? Ma ʻaneʻi wale nō, no laila, he kuleana nō.” – na Kumu Kaʻiulani Carvalho, Kawaikini, Kauaʻi.
“ʻAʻole maʻalahi kēia ala ʻo ka hoʻonaʻauao ma o nā kula kaiapuni…Nui ʻino ka hana akā nui nā haʻawina e pā maoli ai ka naʻau, ka naʻau o ka haumāna, ka naʻau o ke kumu. Ma laila nō ka piha hauʻoli.” – Na Kumu Emilia Kaawa, Ka ʻUmeke Kāʻeo, Hawaiʻi.
“ʻO ke kuleana o ke kumu kaiapuni, he ʻoi loa aku ma mua o nā kuleana o nā kumu maʻamau no ka mea, no nā kumu kaiapuni, ʻo ko kākou kuleana ka hoʻomohala ʻana i ka mauli ola o ka haumāna.” – Na Kumu Henani Enos, Kula ʻo Nāwahīokalaniʻōpuʻu, Hawaiʻi.
“Na ka ʻāina nō e hānai mai iā mākou. Aʻo ʻia wau i kēia ʻike mai koʻu mau mākua, koʻu mau kūpuna ma Molokaʻi. Pēlā nō e ola ai kēia ʻike.” – Na Kumu Mahina Hou Ross, ʻO Hina i ka Malama, Molokaʻi.
“Ma mua, ua pono e ʻoki a tuko a unuhi i nā puke kula maʻamau. A kekahi, ʻo ka nui o lākou, ʻaʻole he puke Hawaiʻi, he mau puke me ke kuanaʻike ʻAmelika paha. A laila, i kēia mau lā, nui ka holomua ʻana o nā papahana, papa haʻawina Hawaiʻi.” – Na Kumu Kini Kaawa, Pāhoa High, Hawaiʻi.
“ʻOiai naʻu nā papa akeakamai ma ka pae kula waena, … loaʻa nā kuanaʻike ʻelua, loaʻa ke kuanaʻike ʻōiwi Hawaiʻi a loaʻa ke kuanaʻike haole, aʻo wau i nā kuanaʻike ʻelua, akā aʻo mua wau i ke kuanaʻike Hawaiʻi ma ke ʻano he kahua no ko nā haumāna aʻo ʻana i ka ʻike maʻiʻo akeakamai.” – Na Kumu Keane Nakapueo-Garcia, Kula ʻo S. M. Kamakau, Oʻahu.
“Inā aloha nui i ka ʻōlelo Hawaiʻi, e ʻimi mau ana i nā ala e hoʻoikaika mau ai, a e hoʻopaʻa kūpono, a e paio kekahi inā he pono, i mea e mau ai ia ʻano, ia mea āu e aloha nui ai.” – Na Kumu Kanoelani Stewart, Lahaina Intermediate, Maui.
“Inā manaʻo kākou, ʻo Hawaiʻi nō ke aupuni kūʻokoʻa, ʻo ka ʻōlelo Hawaiʻi nō ka ʻōlelo o ka ʻāina… No laila, i ola ka ʻāina, i ola kēia lāhui, pono e ola ka ʻōlelo, ʻo ia nō.” – Na Kumu Simeona Tajiri, Lānaʻi Elementary.
Mahalo i ka hana nui o ka poʻe kumu kaiapuni ma nā kula a pau—he poʻe kūkulu lāhui! I mau aku ke ola o ka ʻōlelo a me ka nohona Hawaiʻi, e maliu mai i kēia leo kāhea e komo pū mai i kēia aukahi hoʻonaʻauao Hawaiʻi. E nanea nō i ka nānā ʻana i kēia wikiō hou no nā kaiaaʻo like ʻole na nā kumu i hoʻomohala. Lana ka manaʻo i ka hoʻoulu ʻana i ka ʻiʻini e komo pū mai. He wahi mahalo i nā hui i kākoʻo i kēia wikiō hou ʻo Ka Haka ʻUla o Keʻelikōlani, Kamaʻāina Creations, Kanaeokana a me ka ʻAha Pūnana Leo. E hoʻākoakoa i kāu poʻe ʻohana, kou mau hoa, a kāu mau haumāna paha a e nānā pū i ka wikiō ʻo ʻAuhea ʻOukou E Nā Kumu ma https://kumu.kanaeokana.net/.
ʻO Makalapua Alencastre, Ed.D., he makuahine, he kupuna, a he kumu e kūpaʻa ana i ke aloha ʻōlelo.
Makemake ʻoe e lilo ana i ke kumu?
A inā nō kū ka hoihoi o kēia iā ʻoe, e ʻimi i ke ala hoʻomākaukau ma ka papahana hoʻomākaukau kumu ʻo Kahuawaiola ma Ka Haka ʻUla o Keʻelikōlani, Kulanui ʻo Hawaiʻi ma Hilo: https://www.olelo.hawaii.edu/en/haawinakala
Loaʻa he mau haʻawina kālā hele kulanui no ka poʻe e lilo ana i kumu: