Aloha e nā makamaka heluhelu o kēia kolamu. Ke nānā nei kākou i nā wānana e pili ana iā Kamehameha me kāna naʻi ʻana i nā mokupuni i aupuni hoʻokahi.
Maopopo paha iā kākou ʻo Puʻu Koholā (Kohola) ka heiau nui ā Kamehameha i kūkulu ai. ʻAʻole maopopo paha iā kākou i ke kumu o ka heiau no ka mea ʻo Moʻokini ka heiau nui a Alapaʻi mā i ka wā a Kamehameha e ʻōpio ana.
Eia ke kumu: Ua hele huakaʻi ʻo Haʻaloʻu, ke kaikamahine a Hāʻae-a-Mahi, i Kauaʻi e huli iā Kapoukahi, he kilo a he makaula ia a he hoa no Kāneikaheilani, kona kupunawahine. Ua nīnau ʻo Haʻaloʻu iā Kapoukahi e pili ana i ke kumu o ka lilo ʻana o ke aupuni i kona haku ʻo Kamehameha.
Pane mai ʻo Kapoukahi, “Eia ka mea e lilo holoʻokoʻa ai ke kumu o Hawaiʻi ko haku, i hale no ke akua. E kūkulu a nui, a hana no hoʻi i nā palena a pau a maikaʻi.”
I ka nīnau ʻana a Haʻaloʻu i kāhi e kūkulu ai ia heiau kulu ʻā, pane ʻo Kapoukahi, “ʻO Puʻu Koholā…ʻo ka hale auaneʻi kēia o ke akua o ko haku [Kūkāʻilimoku], puni ka moku. ʻAʻohe he ʻeha ka ʻili. ʻO ka mākāhā nō ia he niuhi ka iʻa e mānalo ai. Ma ka hoa paio; pau ka pula o ka maka [Keōuakūʻahuʻula]; moe leʻaleʻa ka pō. Puni Hawaiʻi.”
Ma ka moʻolelo ʻo Kekūhaupiʻo, ua kauleo nā kākāʻōlelo me nā kuhina iā Kamehameha e kūkulu i kona hale akua ma Puʻu Kohola (ʻaʻole Koholā) no ka mea he kai kohola ma mua o ka heiau. Inā papaʻu ke kai kohola e maʻalahi ana ke kaua. Inā hohonu ke kai (e like me ke kai ma waho o Moʻokini), e paʻakikī ana ke kaua. Ua kō ka wānana a Kapoukahi a me nā kākāʻōlelo. Aia ʻo Puʻu Kohola/Koholā ma laila a hiki i kēia lā.
ʻO Kauaʻi me Niʻihau wale nō, nā mokupuni i kūnaʻina ʻole ʻia e Kamehameha. Eia kekahi wānana no kēlā. Ma hope o ke kaua o Leleʻanae ma Nuʻuanu, ua hoʻomaha iki ʻo Kameha- meha ma Oʻahu e hoʻomākaukau i ka hoʻouka kaua ʻana i ke aupuni o Kaumualiʻi o Kauaʻi.
Ma mua loa, iā Kamehameha e kaua ana ma Hawaiʻi Mokupuni, ua kāmalū ke kahuna ʻo Lonohelumoa iā ia penei: “Mai hele ʻoe i ko huakaʻi [i Kauaʻi], e noho no kāua i Hawaiʻi nei, he ʻai no ko uka he iʻa nō hoʻi ko kai, he lani nō i luna, he honua nō hoʻi lalo, a ʻo Hawaiʻi nō neʻi noho iho.”
