Nā Home o Liliʻuokalani

0
88

Read this article in English

Ua nui nā home a Liliʻuokalani i noho ai. ʻAʻole ʻo Wākinekona Hale wale nō – ʻo ia ka hale āna i noho ai ma kona wā male me Keoni Dominisi a ma hope o ka a hoʻokāhuli aupuni.

Ma kona wā kamaiki, ua lawe hānai ʻia ʻo ia i Haleʻākala e kona mau mākua hānai ʻo Konia me Pākī. Akā, mai kona piha makahiki ʻehā ā hiki i kona piha makahiki 12, ua noho naʻe ʻo ia ma ka hale moe o Ke Kula Kamāliʻi Aliʻi ma lalo o Pūowaina ma ke alanui Kuini ʻEma. Ua kokoke ke kula lā a Amosa Kuke i ka hale pili o kona kupunakāne ʻo ʻAikanaka, kāhi i hānau ai ʻo Keohokalole iā Liliʻu.

Ma 1868, ka piha makahiki ʻeono o kāna male ʻana iā Keoni Dominisi, ua ili mai iā Liliʻuokalani kekahi mau ʻeka ʻāina ma ka ʻili ʻāina ʻo Hamohamo. Aia ma laila ʻelua hale: hoʻokahi ʻo Paoakalani a me ka mea ʻē aʻe ʻo Keʻalohilani, ʻo ia ka mea kokoke i ke kahakai a ʻo ia ka hale a Liliʻuokalani i noho ai ma kona hoʻomaha ʻana ma Waikīkī.

No kona aloha nui i ka limu huluhuluwaena, ua lawe mai ʻo Liliʻuokalani i ka limu mai Lahaina mai a kanu ʻo ia ia ma Waikīkī i mua o Keʻalohilani. ʻOiai ʻaʻole i noho ʻo Liliʻu ma Paoakalani, he hale no kona mau ukali ia, ua hele a kaulana ka hale ma muli o ke mele, Kuʻu Pua i Paoakalani. Inā kipa ʻoe iā Hamohamo, Waikīkī, mau nō kēīa mau inoa ʻo Paoakalani (he alanui) a me Keʻalohilani (he hōkele).

ʻO kekahi hale ʻē aʻe i hoʻokaulana ʻia ai e ka mele ʻo Nohea i Muʻolaulani. Ua hoʻokuhihewa ʻia nā poʻe i heluhelu iā Hawaiʻi Place Names, aia ʻo Muʻolaulani ma kāhi o ke Kikowaena no nā Kamaliʻi a Liliʻuokalani ma ke Alanui Hālona, akā ʻaʻole kā.

Aia ʻo Muʻolaulani ma kāhi o ke Kauhale a Meia Wright, ma nā alanaui Mōʻīkāne me Liliha. Ua kūʻai ʻo Liliʻuokalani i ka hale, iā ia he kamāliʻiwahine o ke Aupuni Hawaiʻi, mai Simon Kaʻai, kekahi ʻelele no Kona ma ka ʻaha ʻōlelo.

Ua noʻonoʻo ʻia e kekahi, no Ruta Keʻelikōlani kēia inoa ʻo Muʻolaulani, no ka mea aia ko Ruta Hale ʻo Mauna Kamala kokoke nō i Muʻolaulani. Aia kēia inoa i ke mele He Inoa No Ka Haku o Hawaiʻi. ʻO Ruta ʻo Muʻolaulani ma ke mele me kona mau pōkiʻi ʻo Kapuāiwa, ʻIolani, me Lohelani (Kamāmalu).

“Nohea i Muʻolaulani ka beauty he mau ia no nā kau a kau…” – Liliʻuokalani, 1885


Kalani Akana, Ph.D., is a kumu of hula, oli and ʻōlelo Hawaiʻi. He has authored numerous articles on Indigenous ways of knowing and doing.