
Ua hanohano ʻo Keōua Hale ma Kaʻaʻōpua, Honolulu ke ʻike aku. Ua kūkulu ʻia kēlā hale aliʻi no Ruta Keʻelikōlani ma kāhi o ke kula waena i kapa hou ʻia ma kona inoa ʻo ia ʻo Princess Ruth Keʻelikōlani Middle School ma 1302 Alanui Mōʻīwahine ʻEma.
Ua pau ke kūkulu ʻana o ka hale aliʻi ma ka makahiki 1883 a ʻoi aku kona nui i ko ka Hale Aliʻi ʻo ʻIolani i kūkulu pau ʻia ma 1882. ʻOiai ua mālama ʻia kekahi ʻahaʻaina nui ma laila ma ka pau ʻana o ka hale, ʻaʻole i noho iki ke aliʻi wahine ma Keōua Hale no ka mea ua hāʻule ʻo ia i ka maʻi ma hope o ka ʻahaʻaina, alaila ua hele i Kona no ka hoʻopolapola kino ʻana. Aloha paumākō nō naʻe kona hala ʻana ma Mei o 1883. Ua mālama ʻia kona ʻuaki (kiaʻi kupapaʻu) ma Keōua Hale a lilo ka hale nui i kona hoahānau ʻo Pauahi. Ma ka makahiki 1884, ua hala ke kamāliʻiwahine ʻo Pauahi ma Keōua Hale. Aloha nō.
I ka manawa a Keʻelikōlani i noho ai ma Kona, e like me kona wā noho kiaʻāina ʻana ma ka mokupuni o Hawaiʻi, ua noho ʻo ia ma ka hale aliʻi ʻo Huliheʻe. He hale lāʻau papahele ʻelua ʻo Huliheʻe i kūkulu ʻia e J. A. Kuakini a i hoʻoili ʻia iā Wiliama Pitt Leleiohoku, ke kāne a Keʻelikōlani. Pēlā i ili ai iā Ruta. Ma kona noho ʻana ma Huliheʻe, ua puni naʻe ʻo ia e moe ma kekahi hale pili ma ke kihi o ke kahua hale.
I ka wā a Keʻelikōlani i noho ai ma Honolulu a i ka manawa āna e kali ana i ke kūkulu ʻana o Keōua Hale, ua noho ʻo ia ma Pālama ma kona hale ʻo Mauna Kamala. Aia ka hale ma waena o Asylum Road (Pālama Street) ma ke komohana, Alanui Mōʻīkāne ma ka hema, a me Alanui Liliha ma ka hikina. Ua noho ʻo Mauna Kamala ma luna pono o ke alanui Kanoa o kēia wā a kū ʻo ia ma mua o ke kumu lāʻau baniana nui i wāwahi ʻia i mau makahiki aku nei. No laila, ma hope a kokoke i ka hale pule ʻo Kaumakapili o kēia wā nō ʻo Mauna Kamala.
E like me Keōua Hale, ua ili ʻo Mauna Kamala iā Pauahi ma ko Ruta hala ʻana. Ma hope o ka hala ʻana o Pauahi, ua hoʻolimalima nā kahu mālama waiwai a Pauahi i ka hale iā Joseph Nawahī, ke aloha ʻāina no Puna a he ʻelele o Hilo ma ka ʻAhaʻōlelo o ke Aupuni o Hawaiʻi.
Ma hope o ke kāhuli aupuni, ua pākaha ʻia kona hale e nā kipi paokeʻe a Kalekona mā a lawe hewa ʻia ʻo Nāwahī i ka hale paʻahao ma Iwilei i kapa ʻia, ʻo ia ke Kākela Haole. Ma laila i loaʻa ai ka maʻiʻaiake iā Nāwahī.
Minamina loa no ka mea ʻaʻohe ona hewa iki. Ua hele ʻo Nāwahī i Kapalakiko e hoʻopolapola akā ʻaʻole i kanaaho mai kona maʻi a hala ʻo ia. Ma kona hoʻolewa ma ke kahua o Mauna Kamala, ua hū ka lehulehu o nā kānaka i aloha nui i ua aloha ʻāina la. Ua lawe kona kino kupapaʻu i kona ʻāina aloha o Hilo.
Ma kēia pukana aʻe, e heluhelu ana kākou e pili ana i nā hale o Liliʻuokalani. Mahalo i ka heluhelu ʻana i kēia kolamu nūpepa. E ola ka inoa ʻo Ruta Keʻelikōlani.