Keahualaka ma Kēʻē

0
255

Read this article in English

I ka mahina ʻo Malaki aku nei, ua huakaʻi au me kaʻu mau haumāna hula i Kēʻē e hula i hula pahu ma Keahualaka, kāhi kaulana loa no ke aʻo ʻana i ka hula. He mēheuheu kēia ʻano huakaʻi kipa ʻana me ka hōʻike hula i hoʻokuluma ʻia no nā moho e hoʻomākaukau ana i ka ʻūniki hula.

Wahi a Henry Kekahuna, ka mea nāna i kaha kiʻi i palapala ʻāina o ia wahi pana kaulana o Kauaʻi, ua kipa ʻia kēia wahi e nā poʻe hula no waho e ʻailolo ma lalo o ka ʻolohe hula o ia wahi. Aia a pau ke aʻo ʻana, ua pono ke hoʻāʻo ʻia ʻo ia e kekahi mau hōʻike. ʻO ka hōʻike nui ka ʻauʻau ʻana i ke kōā kai ʻo Kohola ma kai o Kēʻē. Aia kekahi manō e kali ana ma waho o ka hāpapa a inā ua hehi kekahi moho hula i kekahi kapu a laila ua poʻipū ʻia ʻo ia e ke kiaʻi manō a make. Laki no mākou, ʻaʻole i pono ka hōʻike ʻauʻau kai!

Photo: Aerial view of heiau in Keahualaka
Keahualaka lāua ʻo Kauluapaoa mai luna iho. – Courtesy Photo

ʻO Laka ke kumu hula mua o ia wahi kapu a he kumu ia no ke kapa ʻana i kēlā heiau pili pali ʻo Keahualaka. Aia ma lalo o ia heiau hula, ke kahua ʻo Kauluapaoa. A ma lalo o Kauluapaoa kekahi pōhaku nui ʻo Kilioe ka inoa. Paʻapū ua pōhaku la ʻo Kilioe me nā poho no nā piko o nā keiki i hānau ʻia o nā ʻohana o Hāʻena. Eia kekahi, Kilioe ka inoa o ka moʻo i kiaʻi i ke kupapaʻu o Lohiʻau akā wahi a Wiliama Laiki, ʻo Kilioe ke kaikuahine o Lohiʻau a he kumu hula hoʻi ʻo ia. ʻO ia paha ke kumu o ke kapa ʻana o ia wahi ʻo Kauluakilioe ma mua e Thomas T. Thrum, ka mea kākau moʻolelo.

Wahi a Henry Kekahuna, ʻo Wahinekeoli (Wahineikeouli Pā) ke kumu hula hope o Keahualaka. ʻO kēia Wahineikeouli kekahi o nā mea oli a Helen Roberts i hoʻopaʻa ai ma ka līpene. Eia kekahi, he wahine haku mele ʻo ia a ua hoʻouna i kāna mau mele i nā nūpepa Hawaiʻi e hoʻopuka.

ʻO Jacob Maka ke alakaʻi no Kekahuna ma Kēʻē. ʻO ia hoʻi kekahi o nā haumāna hope loa ma Keahualaka i puka ma lalo paha o Wahinekeouli. Ua hele a kaulana naʻe ʻo Maka i puʻukani a puni o Kauaʻi. ʻO E Ke Akua Ola kekahi o nā hīmeni āna i haku ai. Eia kekahi ʻo kēia kanaka ʻo Maka kekahi kamaʻāina i haʻi i nā moʻolelo Hawaiʻi iā Fred Wichman, ka mea i kākau iā Kauaʻi Tales.

I kaʻu kipa mua i Keahualaka ma 1979, ʻo Roselle Bailey me kāna haumāna nā kahu o ia wahi. I kēia kipa aku nei, ʻo Kamealoha Forrest me kāna mau haumāna nā kahu. He mea nui kā lākou mālama ʻana iā Keahualaka me Kauluapaoa ma hope hōʻino ʻia e nā poʻe ʻaeʻa e hoʻohaukaʻe i kēlā wahi uʻi hanohano. Ua ʻōlelo ʻo Kekahuna he “kula nui.” Ma kēia hoʻomanaʻo ʻana i nā kūpuna hula noʻeau o ia wahi pana o Keahualaka, ua ʻoiaʻiʻo nō kā Kekahuna ʻōlelo.