E nā hoa makamaka o kēia nūpepa mai ke one wali o Hanakahi a i nā one pūpū o Niʻihau. Aloha kākou! Iaʻu e nūnē ana e pili ana i kēia “Makahiki o ka Limu” ua pāʻē mai i ka pepeiao ke mele ʻo “Waikīkī Hula” no ka home o Kamāliʻikāne Kalanianaʻole, ‘o ia ʻo Pualeilani. Ma ka lālani, “ke ʻala onaona o ka līpoa” nō au i noʻonoʻo nui ai no ka mea ua hoʻomanaʻo au i ka manawa mua o kuʻu wā kamaliʻi aʻu i ʻike a honi ai i ua limu ala (kohu manakō ke ʻala iaʻu) ma kahi o Pualeilani. ʻAʻole au i ʻike hou i ka līpoa ma Waikīkī. Ua pau nō i ka haumia o ke kai. Minamina nō.
Ua hoʻomanaʻo hoʻi au i ke kupuna mānaleo ʻo Rachel Mahuiki e kuhi a aʻo ana iā mākou poʻe kumu i ka limu kohu e ulu ahuahu ana ma ka hāpapa o Wainiha. Ua hōʻike ʻo ia i ka ʻako pono ʻana i kēia limu keu a ka ʻono. Mai huki i ke aʻa o make ka mea kanu. Aloha nō. I keia manawa, pau paha ka limu kohu i ka huki hewa ʻia ʻana e nā poʻe ʻānunu.
A laila, ua hiki mai i oʻu nei kekahi lālani mele ʻē aʻe. Ua paʻa pāhemohemo au i ka hula a Leinaʻala Heine Kalama i aʻo ai iaʻu ʻo “ʻIke i ke one kani aʻo Nohili” (na Mahi Beamer ka mele ʻana). Ma kēlā hula, hōʻike ʻia ka lei ʻana i ka lei pahapaha (“pahapaha lei” ma ke mele). Kaulana ʻo Polihale i ka limu pahapaha a inā ua kipa ʻia e kekahi, nāna e hana i lei e hōʻike i kona mau hoaaloha me ka ʻohana i kāna huakaʻi ʻana ma laila. Ma ka nūpepa Hae Hawaii, ua kākau ʻia aia ka pahapaha ma Keawaiki, Kōloa kekahi. Aia ia kokoke i ka lae o Makahuena. Ma laila, ma Wawapuhi hoʻi, aia kekahi one kani ʻē aʻe e like me ko Nōhili. Mea mai ka mea kākau, “Aole hoi e hele i Nohili, no ka mea, ua loaa hoi ke one kani e like me ko Nohili.” Inā mau nō ka limu pahapaha ma ia mau kahakai, koe aku ia.
Ma kuʻu kula ʻana ma ke kula nui ma Mānoa, ua pōmaikaʻi kaʻu noho ʻana i ka papa a Isabella Abbott, ka wahine Hawaiʻi mua nāna i loaʻa ke kekelē ma ka ʻepekema. Ua kaulana ʻo ia i ka ʻike limu. Na kāna kumu kākoʻo i lawe iā mākou haumāna e hōʻiliʻili pono i hāpana limu no kekahi puke ʻohina limu. ʻAkahi nō au a ʻike i ka līpeʻepeʻe. Wahi a kuʻu loea hula ʻo Kahaʻi Topolinski, ʻaʻole ʻai ʻia kēlā limu e ka poʻe hula o peʻe ka ʻike hula. Inā loaʻa mau nō ka līpeʻepeʻe ma nā kāheka hohonu ma Oʻahu hikina, ʻaʻole au maopopo.
E kala loa, ua hiki i kekahi ke hele a ʻohi i ka limu ma nā one kahakai o Puʻuloa,ʻEwa. Hoʻomaopopo anei? Ua nuʻa hewahewa ka limu, ʻo ka manauea ʻoe, ke kala ʻoe, ka wāwae ʻiole ʻoe a nui pēlā wale aku. Pau loa nō kēlā mau ʻanuʻa limu hiwahiwa.
I kuʻu manaʻo, o pono kākou e nānā hou i ke hana kau kapu a ke konohiki e like me kā Liliʻuokalani hana ma kāna ʻāina ʻo Hamohamo. Ua hoʻolaha ʻo ia i o kāna ʻākena ma ka Nupepa Kuokoa (1906, Mar. 2) i ka hoʻokapu ʻana ma luna o ka “Limu Pakaeleawaa me ka Limu Huluhuluwaena,” a me kekahi mau mea ola ʻē aʻe ma ke kai.
Noʻeau a naʻauao nā kūpuna i mālama ʻana i ka limu. E aho nō e hahai i kā lākou mālama ʻana i nā uluwehiwehi o ke kai.
“Nui ke aloha e hiʻipoi nei me ke ʻala o ka līpoa” –Edith Kanakaʻole.
