Na Kekaianiani Irwin
E nā ʻaʻaliʻi kū makani hoʻōla ʻōlelo, nā moho hoʻi no ka lā makani mai kahi peʻa a kahi peʻa o ka pae ʻāina aloha, aloha mahina ʻōlelo Hawaiʻi kākou! Eia ke laupaʻi aku nei ka ʻike kuamoʻo i paʻa ma ka pāhana hou a ka Hale Kuamoʻo, ʻo Laupaʻi aʻe ka ʻIke Kuamoʻo. Laupaʻi hoʻi ke ola o ka ʻōlelo ma ia pāhana waele ala ʻimi naʻauao a hoʻomohala kumuwaiwai e lako pono ai nā kula ʻōlelo Hawaiʻi lawelawe ʻōpio.
E kōkua ana ka pāhana i ke kahukahu ʻana i ke aloha ʻōlelo i ka haumāna. Ma ka hana nō ia ʻano ʻike. Eia iho kekahi mau ala i komo ai ka lima, a me ka ʻōlelo, ma ia ʻano hana:
- He Huʻeaʻo Hoʻōla ʻŌlelo pae kula kiʻekiʻe, laepua, laeoʻo, a laeʻula ma ke kahu pono ʻana i nā waihona leo mānaleo o ka papahana ʻo Kaniʻāina, ka hoʻolaupaʻi ʻana i nā kumuwaiwai ma Ulukau, ka hoʻoponopono puke (he huʻeaʻo laeʻula nō ia), a me ka hoʻomohala ʻana aʻe i ka puke wehewehe ʻōlelokahi lau pāpaho hou, ʻo Wehi ʻŌlelo.
- He Pāhana Hakuhia, e laʻa me ke kāpili puke leo, ke ʻoki a ʻānoni leo mele Hawaiʻi, ka huakaʻi i Kahoʻolawe a me ka hoʻomohala mele a wikiō e pā ai ka naʻau o haʻi i ka mana āiwaiwa o ia moku ʻo Kanaloa.
- He Hana Lima ma ka hana kamanā, ka hoʻoulu ʻāina kīhāpai o ke koleke, a me ka hakulau hua pāpaho.
- He Papa Uapo e komo ai ka haumāna kula kiʻekiʻe a laepua ma nā papa hoʻolale kūpaʻa naʻauao mai kekahi pae a i kekahi pae aku, kū hoʻi i ka mākia: “E kūlia mau i ka ʻimi naʻauao!”
I mea hoʻi ia mau ala ʻimi naʻauao a pau e ʻike leʻa ai ka haumāna, “ʻĀ, ke ola ʻiʻo nei nō ka ʻōlelo makuahine o Hawaiʻi nei!”
Ua laupaʻi nō nā kumuwawai hoʻonaʻauao ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i hoʻomohala ʻia e ke kime pāhana ma ka lauaki ʻana me nā loea ʻike kuamoʻo a akeakamai ʻōiwi Hawaiʻi he nui wale:
- He 12 puke mokuna (1,000 a ʻoi ʻaoʻao) pae papa 6-12
- He mau ʻōpaʻa haʻawina a me nā kiʻiaka aʻo huaʻōlelo hoa hele no ia mau puke (he 486 ma Ianuali 2025, mau ka hoʻomohala ʻana).
ʻIke ahuwale ʻia ma ka nui o kēia mau hana a me nā heluna ʻaoʻao i luna aʻe nei, ua kō kekahi pahuhopu i hoʻomaoe ʻia ma ka inoa pāhana, ʻo ia hoʻi, ua lau maoli nō ke paʻi ʻana i nā kumuwaiwai puke a haʻawina e pōmaikaʻi ai i nā kula ʻōlelo Hawaiʻi!
ʻO kekahi ʻaoʻao nani o nei pāhana, ʻo ia ka laupaʻi ʻana aʻe o ka ʻike o nā hoa hoʻomohala pākahi ma ka pilina me nā loea akeakamai hoʻomaluō. Ua komo pū mākou ma ka ʻaha hoʻomaluō (he ʻaha ʻoihana mālama ʻāina hoʻi) i ke kauwela 2022. Ma ke kuahui pū ʻana me kekahi o nā lehua hoʻomaluō ma ia ʻaha i paʻa mai ai he 6 ʻōpaʻa haʻawina no: ka Limu – nā hana e mau ai ia kumuwaiwai koʻikoʻi; ke Konohiki – kona pili i nā hana e maluō ai ka ʻāina a me ke kai i ke au nei; ka ʻĀina Momona – kona kuleana e ola ehuehu ai ka ʻāina; Huli ʻia – he hoʻoikaika mākau kilo i ulu mau ka pilina kuluma me ka ʻāina; a me ka Pūpū Kāhuli – kona koʻikoʻi i ka moʻomeheu a me nā kaiaola Hawaiʻi.
Ma muli o ia kuahui pū ʻana me ka Hawaiʻi Conservation Alliance Foundation, ua paʻa mai he 161 hou aku ʻaoʻao haʻawina nāna e hāpai i ka pili kūkaukaʻi o ka mauli Hawaiʻi, ka ʻōlelo, nā mākau akeakamai, a me ke ola pono mau o ka lani, ka ʻāina, a me ke kai.
ʻAʻole i pau nā nani o nei pāhana i ka helu ʻia, ʻaʻole nō naʻe lawa nā poʻopoʻo o nei nūpepa e wehewehe piha aku ai. I mea e ʻike, lohe, a hoʻoili ai i ia mau momi a pau, e kele aku i halekuamoo.com a kaomi ma ka loulou “Laupaʻi aʻe ka ʻIke Kuamoʻo.” E laupaʻi mau aʻe ka ʻike kuamoʻo makamae o Hawaiʻi nei ma ka ʻoni moamahi pū a kākou i ola ka ʻōlelo Hawaiʻi, i ola mau hoʻi nā pua!
Ua aʻo ʻo Robert Kekaianiani Irwin ma nā kula kaiapuni o Pāʻia, Pūʻōhala, a me Samuel M. Kamakau no 12 makahiki ma mua o ke komo pū ʻana ma ke kime hoʻomohala o ka Hale Kuamoʻo, Kikowaena ʻŌlelo Hawaiʻi, ma ke koleke ʻo Ka Haka ʻUla O Keʻelikōlani ma Hilo i ka makahiki 2005.
