Na Nakia Naeʻole, Koa Aloha ʻĀina – Lāʻie Unuhi ʻia e kō OHA Paia Kāne
ʻO Kahuku lewa, kō Kahuku inoa o ka wā kahiko. Kahuku- kahi e pā ai ka makani Ahamanu. Wahi a ka moʻolelo ua hoʻokaʻawale mua ʻia ʻo Kahuku mai Oʻahu. Na Maui, ko kākou kupuna ʻunihipili, i hoʻopili ai iā Kahuku i Oʻahu me kāna mau makau kūpaianaha ʻelua, ʻo Polou a me Kalou, a huki pū ʻia aʻela. Ua hoʻohui ʻo Maui iā Kahuku me Oʻahu i kū ka maluhia mai kahi kihi a i kahi kihi o ka mokupuni. I kēia manawa ʻo ke Aloha ʻĀina a me Kapu Aloha nā mākau e hoʻohui ai kō Kahuku me ka paeʻāina holoʻokoʻa e paio nei no ka pono o ka ʻāina.
Kaulana ʻo Kahuku i ka puni pōpeku “Red Raider,” i ka hale wili kō kahiko, a me ka nui o nā kalaka ʻōpae; he kaiāulu haʻahaʻa a maluhia. Eia naʻe, ma ka hopena o ka makahiki 2019, ua hāpai ʻia nā pilikia o kō Kahuku e nā Kiaʻi Aloha ʻĀina a kau maila nā maka o ke anaina ma luna o kō mākou ʻano kūpaʻa kānāwai kapu aloha i mea e keʻakeʻa aku ai i ka lawe ʻia o nā ʻāpana huila makani nui.
ʻO ka hopena o kō mākou kūpaʻa kānāwai ʻana he hōʻike ia i kō Kahuku a me kō Koʻolauloa kūʻē ʻana i nā pahuhopu a ka mokuʻāina no ke kaukaʻi pau ʻole ʻana ma luna o ka pahuhopu e kūʻokoʻa mai ka hoʻohana ʻana i nā wāwahie wīhaku ma mua o ka makahiki 2045.
ʻOiai ua nui ka nānā ʻia o kō mākou hana e ka pāpaho, he anahulu makahiki ka lōʻihi o kō Kahuku paio ʻana i nā huila makani nui. Na Kent Fonoimoana, kona mau kaikuahine ʻo Maria lāua ʻo Cindy a me kona mau hoa hānau ʻo Kurt, Deldrene Herron, Tevita me Liz Kaʻili, Carl Hubbell a me Margaret Primacio me nā ʻahahui kekahi ʻo Keep the Country Country a me Defend Oʻahu Coalition i alakaʻi i ka paio ʻana i ka poʻe hoʻolālā ʻo West Wind Works, LLC. me Champlin Wind Energy e hoʻokū ai i ke kūkulu ʻana i nā huila makani nui he ʻumikūmālua e holo nei i kēia lā. I loko nō o ke eoʻole iā lākou ma ke keʻakeʻa ʻana i ke kūkulu, he kahua ia i mālama ʻia e ua mau Koa Aloha ʻĀina mua no ke kūʻē ʻana i kēia ʻano “hāpaina kānāwai ikehu ʻōmaʻomaʻo” a no ka hoʻoholomua ʻana i kō mākou hopohopo no ka ʻāina a me ke ola kino. Ua hōʻike ʻia mākou e ka pāpaho me he mea la he mau “kānaka hahai wale” eia naʻe ʻaʻole ia he paio hou.
Ke manaʻo nei ke aupuni e kūkulu i ʻewalu huila makani nui hou aku; nā huila makani lōʻihi loa o ʻAmelika. E kūkulu ʻia ana ia mau mea he 1,750 wale nō kapuaʻi mai ke Kula Kiʻekiʻe a Kula Waena o Kahuku. Ua alu like mai mākou me ke kaiāulu lā e kūpale i ka mauli ola a me ka palekana o kō mākou ʻāina, a me kō mākou mau keiki.
A no laila i hānau ʻia ai ʻo Kū Kiaʻi Kahuku, he manaʻo ia o ʻeiwa mau makuahine i hoʻopilikia ʻia e kēia. Ua pono ka hana a mākou i nā manawa a pau: ua komo mākou ma nā hālāwai ʻaha kaiāulu, ua kipa i ke keʻena o ke kiaʻāina, ua kamaʻilio me nā lunamakaʻāinana, ua hāpai i nā hōʻailona, a ua mālama ʻia nā hālāwai hōʻeueu hoʻonaʻauao. Ua noi mākou i ka Mokuʻāina e nānā i nā pilikia o ke ola kino i pili i nā huila makani nui, a e nānā pono i nā hemahema ma ka Palapala Hōʻike Hopena Kauapuna (EIS) a ka Pāʻoihana AES (ka poʻe hana i kepa ʻia). Ua kupu maila ka ʻiʻini e hāpai i ko mākou manaʻo. Eia naʻe, e like me ka pilikia TMT, ua kāpae ʻia ko mākou mau manaʻo a ua ʻae ʻia ka holomua ʻana o ka pāhana.
Ua hāpai mākou i ka pāpaha o nā ʻano pilikia ola kino i pili i nā huila makani nui– ʻo ia nō ke aka napenape, ke kani lohe ʻole, ke kīloi nīʻau, a me ka uila ʻauwana. Hāpai mau ʻia aʻela ko mākou leo hopohopo, eia naʻe hōʻole ʻia ka ʻoiaʻiʻo o ko mākou mau manaʻo.
Ua lana kō mākou manaʻo, i ka ʻike ʻana i ka hihia hoʻokolokolo i pili i ka hoʻopilikia ʻana o nā huila makani nui i nā ʻŌpeʻapeʻa, kekahi holoholonoa ʻane halapohe. Minamina, ka nānā ʻole ʻia o ka ʻŌpeʻapeʻa ʻoiai ua ʻae ʻē ka ʻOihana Kumuwaiwai ʻĀina i ke kūkulu ʻia ʻana o nā pela makani hou. Me ka nele i ka loaʻa ʻole o nā koho, ua hoʻoholo ihola mākou e “inu i ka wai ʻawaʻawa” a e kūʻē ma ke alanui.
Ma ka lā 13 o ʻOkakopa ua komo piha mākou i ka noho ʻana ma ke alanui i hoʻokumu ʻia no ke kōkua ʻana i ka halihali o nā māhele pela makani keu a ka nui i Kahuku. Me ka ʻike ʻole ʻia e ka nui poʻe, ʻo ke kumu o ko mākou lanakila ʻana i kēlā ahiahi, ua pili i ke kūʻē like ʻana o ka poʻe e ālai aku ana i ke kahua o Grace Pacific ma Kalaeloa (Campbell Industrial Park). Aia ma laila ka lanakila maoli. Ua kūʻē hāwanawana kekahi huina kānaka mai Kahuku a me Waiʻanae i ka AES a me nā HPD i kēlā pō mua, me ka hoʻopūʻiwa wale akula iā lākou. ʻO ka poʻe e laʻa me Mike a me Melissa Camit, Kaukaohu Wahilani, Thomas a me Hinano Tangaro, Isaac a me Rachel Silva, a me kekahi poʻe hou aku, ka poʻe na lākou i alakaʻi i ke kūʻē ʻana ma Kalaeloa.
He mau hoa paio pōpeku ke kula kiʻekiʻe ʻo Kahuku a me ke kula kiʻekiʻe ʻo Waiʻanae, eia naʻe ma kēlā wā kū hoʻokahi ua ʻike ʻia ka nani o ka hoʻokuʻikahi ʻana o nā kaiaulu. Hoʻomanaʻo iho wau i ka ʻōlelo ʻana a ʻAnakē Pua Case no ko ka TMT kōkua ʻana e hoʻāla ai i ka lāhui. Ua manaʻolana ka Mokuʻāina a me AES e ʻike wale i ke kūkulu ʻia ʻana o nā huila makani, eia naʻe ua ʻike lākou i ka hū ʻana aʻe o nā koa Aloha ʻĀina o Kākuhihewa.
Ua komo wau ma nā hana ma Kalaeloa ma ka lā 17 o ʻOkakopa. Manaʻo iho wau he ūlialia koʻu hele ʻana, ʻaʻole naʻe he ūlialia. Ma kēlā kakahiaka a me ke kakahiaka nui o ka lā 18 i hoʻomaka ihola nā hopuna mua.
Ma ko mākou wigilia, ua nui ka loli ma nā ahiahi ma Kalaeloa. Ma kekahi o nā pō ua loaʻa he 30 a emi mai paha poʻe i komo ma nā wigilia, ma nā pō ʻ aʻe he 500 a ʻoi kiaʻi i komo.Ma nā pō i emi mai ai ka poʻe i hiki ke hōʻea aku; ʻo ia nō ka wā i koʻikoʻi loa ai ke kūpaʻa ʻana. I kekahi ahiahi, hōʻea loa mai nā alakaʻi mai ʻō a ʻō o ka paeʻāina. ʻO Kumu Hina, ʻAnakē Pua Case, Andre Perez, Lanakila Mangauil, Kaleikoa Kaeo, Kuike Kamakea-Ohelo, Kepa Kaeo, Kihei Nahale-a, Kalehua Krug, Auntie Leilani Kaapuni a me ka poʻe hou aku he nui wale ka poʻe i hōʻike mai i ko lākou kākoʻo (inā ʻaʻole au i hoʻopuka i kou inoa, e huikala mai iaʻu). He mea ia kākoʻo ākea i hoʻoikaika i ko mākou kūlana ma ia ʻāumeʻume. Ua nui ka hoʻolale ʻia mai a ua nui pū ka mahalo i ka nui Kiaʻi i hele loa mai mai nā kūʻono o ka paeʻāina no ke kākoʻo ʻana i kā mākou mau hana Aloha ʻĀina.
Ua pau naʻe hoʻi nā pō a mākou ma Kalaeloa a me Kahuku. Ua hōʻea nā ukana i Kahuku a ma ka lā 14 o Ianuali kūkulu ʻia aʻela ma ka liʻiliʻi loa he ʻeono a i ʻole ʻewalu huila makani hou.
Ua pena ʻia mākou me he mea lā he mau ālaina mākou o ka holomua ʻana a he mau hoa paio o ka ikehu ʻōmaʻomaʻo e ka pāpaho a me ka mokuʻāina, ʻaʻole naʻe he ʻoiaʻiʻo. Makemake ka poʻe he nui ma ko mākou kaiāulu e ʻike i kekahi kiʻina hana hou ma ka ʻimi ʻana i ka ikehu hoʻomau hou, kekahi ala e hana pū ai me nā kaiāulu e hoʻopilikia ʻia ana a e hoʻolohe i kō lākou manaʻo; he ala kēia e hoʻomakakoho ana i ke olakino a mauli ola hoʻi o kānaka.
Ua hoʻāhewa pono ʻole pū ʻia mākou no kekahi mau hana ʻino e hoʻāʻo ana e hoʻokū i ka lawe ʻia ʻana o ka ukana. E akāka kaʻu ʻōlelo, ua kūpaʻa mākou i ke kūʻē ʻana ma ke kānāwai Kapu Aloha; ke kūʻē maluhia ʻana no kō mākou manaʻo.
He ʻelua a ʻoi mahina ma hope o ka hopu hope ʻia, ua wāwahi ʻia kō mākou kahua hoʻomoana. Hoʻi akula kō mākou paio ʻana ma ka ʻaha hoʻokolokolo a ma nā keʻena aupuni. ʻO kā mākou leo noi i ka lāhui ʻo ia kēia e hoʻomau i kō kākou ʻano ʻeleu a akamai i ka hewa e pā mai ana i kō kākou poʻe a me kō kākou ʻāina. Mahalo hoʻi i nā ʻelele kūhelu e like me ka Wahine ʻAha Kūkā o ke Kūlanakauhale ʻo Heidi Tsuneyoshi a me ke Kenekoa o ka Mokuʻāina ʻo Kurt Fevella no kō lāua ʻoluʻolu e hana pū a no mākou hoʻi. Pono kākou e koho i nā alakaʻi e like me kēia i mea e helu ʻia maoli ai kākou.
Paipai pū hoʻi mākou i ka lāhui e hoʻololi i nā hana i maʻa iā kākou inā e lanakila maoli ana kākou i ia paio no ke Aloha ʻĀina. Ma ka nānā ʻana make pono ko Hawaiʻi hoʻohana ʻole ʻana i nā wāwahie wīhaku, eia naʻe pono kākou nā ʻōiwi e alakaʻi a hoʻomohala i nā ʻano kiʻina hou o ka loaʻa ikehu, ka noho ʻae ʻoia, a me ka hana maluō. Pono pū kākou e noho me ka loaʻa ʻole o nā mea e hoʻohiwahiwa ai ka noho ʻana o ke kenekulia 21 no ka pono o ko kākou ʻāina. E hoʻomoemoeā inā ma ko kākou hanauna, ua hoʻololi kākou i nā mea e pono ai i mea e hoʻopau pono ai i nā Kūʻē Aloha ʻĀina– a laila e ʻike nō paha kā kākou keiki a kā kākou moʻopuna i ka uʻi a me ka pono o ke Aloha ʻĀina.
A no laila, a hiki i ke Aloha ʻĀina hope loa!
Ua ʻano nui nōhoʻi nā lālā kaiāulu o Kahuku e launa nei ma ia kuleana paio a kūʻē i nā pela makani turbine i kūkulu ʻia I ko lākou kulana kauhale o Kahuku la nōhoʻi. ʻO kā mākou ʻōlelo hoʻomaopopo aku kēia iā ʻoukou e ke kaiāulu nui pōʻaiapuni no nēia kumuhana a me nā manaʻo likeʻole i waena o ua mau ʻohana noho Kahuku akula. Eia nō kā mākou i kono ai, ʻoia nō ʻo Nakia Naeʻole e kākau manaʻo mai nei no kāna launa ʻana i ia kumuhana nōhoʻi.
E ʻalawa aku: Nā kuleana/Pono pili kaiulu
No Ke Ola Kino
ʻO ke Poʻo ʻaki/Poʻo ʻehaʻeha, aʻo ka Poluea, a me na ʻano ʻōuli likeʻole o ke kino i hoʻokumu ʻia na nā kanikani a halulu makani a me nā hulili ʻolalapa, a pēlā nōhoʻi me nā hawewe haʻakolili o nā pela makani. I ka ʻāina ʻo Kanatā, ʻo nā poʻe noho kokoke i nā pela makani ke hahaʻilono nei i ke ʻaloʻahia a kauhakō ʻoe, ka hiaʻā ʻoe, ka noʻonoʻo ʻihaʻiha ʻoe, ʻo ka luʻuluʻu ʻoe, ʻo ka huikau a me ka noʻonoʻo hili hewa ʻoe kekahi. ʻAʻole naʻe maopopo mōakāka no ka hāʻehuola loloa o kanaka he pono a ponoʻole naʻe paha.
No Ke Kokoke O Nā Pela Makani
Aia ana nō ʻo nā pela makani kokoke nui loa i loko wale he 1,700 kapuaʻi o kauhale noho kaiāulu a he 1,750 ka mamao mai ke kula kiʻekiʻe me ke kula waena o Kahuku.
No Ka Nunui O Nā Pela Makani
ʻO ua mau pela makani ʻewalu ala e kūkulu ʻia nei i Kahuku ʻo nā kiʻekiʻe loa i Hawaiʻi e halehale ana he 568 kapuaʻi pā i ka lani. (Ua like nō ia kiʻekiʻe ala me he hale pae 56 aʻela.) ʻO ke kūkulu ʻia akula nō ʻo ia mau pela makani nunui aʻo ka puhipuhi wale akula nō ia ʻo ka hiʻohiʻona nani kīnāʻole o Kahuku lilopau i ka ani makani o Koʻolauloa.
No Ka ʻĀina me ona Waiwai Kūʻai
Wahi a nā loea ʻoihana kūʻai ʻāina o Amelika me Kanatā, ua emi ihola ka waiwai kūʻai ʻāina o nā home kokoke i nā pela makani a he 20-50% ke kumulilo.
No Ke ʻAno Nohona Honua
Aia nō ua papahana pela makani akula e kū nei ma ʻelua ʻāina kumuwai a pēlā nōhoʻi ka hopohopo e pili ana nō ka Hoʻohaumia ʻana aku i ka wai mānalo o ke kulāiwi Kanaka. He hoʻoweliweli ke kaʻamola o nā pela makani a he hoʻopōʻino nō ia I ke aulele manu a ʻōpeʻa like.
