Na Dr. Bob Stauffer lāua ʻo Dr. Keiki Kawaiʻaeʻa ka mana ʻōlelo Pelekānia
Ua piha mai nei he 16 makahiki iā Ulukau , ko kākou hōkeo palapala ʻōlelo Hawaiʻi makamae (ulukau.org). ʻO ia kahi o ka puke wehewehe ʻōlelo Hawaiʻi uila, a pau pū nō hoʻi me nā puke ʻōlelo Hawaiʻi o kēlā ʻano kēia ʻano, he hōkeo papa haʻawina, ka ʻohina leo kupuna ʻo Kaniʻāina, ka Paipala Hawaiʻi, a nui hou aku.
Puka ka hōkeo palapala ʻo Ulukau, ʻo ia ke kahuapaʻa ʻōlelo ʻōiwi o ʻAmelika Hui Pū ʻIa kele nui loa ʻia, a ʻo kekahi poʻokela o ka honua. He 180 miliona a ʻoi loa aku kele ʻia ʻana o ko Ulukau mau ʻohina mai kona wā i puka mua mai ai i ka makahiki 2004.
He hoa kākoʻo nui loa ʻo Kanaeokana (ke kuʻikahi Kula Hawaiʻi) i ka ʻohina Inoa ʻāina Hawaiʻi a Lloyd Soehren i loko o nā holomua a hōʻano hou ʻana ma ka wā i hala iho nei. He palapalaʻāina uila o nā inoa ʻāina he 22,000 a ʻoi kai paʻa mai ma ia hōʻano hou ʻana.
He kālaikanaka ʻo Lloyd Soehren no ko ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Pīhopa māhele kālaikanaka mai nā 1950 a līkaia he 30 makahiki ma hope ʻo ia ka luna hoʻokele. Puka kona inoa ma nā hana o ka hale hōʻikeʻike a kālaikanaka a puni ka pae ʻāina.
I ka wā i līkaia ai, hoʻomaka akula kahi hana manawaleʻa i piha ai kona ʻumeke: ʻo ka hoʻokumu he papa helu inoa ʻāina mai nā kūmole kākaʻikahi noa i ka lehulehu. Hoʻomanaʻo ihola kāna kaikamahine ʻo Merriette Carlson i kona kalaiwa ʻana ma nā kapa kai o Maui–ka lele ʻana mai luna iho o ke kaʻa a nalo i ka nahele. E noke aku ana ʻo Lloyd i ka hoʻopaʻa i kāna papa helu inoa, a e ʻimi ana ʻo ia i ʻāina hou nona ka inoa i loaʻa iā ia. E ʻiʻini ana hoʻi ʻo ia e ʻike i nā hiʻohiʻona o ia ʻāina.
He punahele na nā kumu e aʻo ana ma waho o ka lumi papa maʻamau he hiʻohiʻona o ke kahuapaʻa–ke koho ʻana he ahupuaʻa e noho nei he kula a mea paha–a noiʻi aku i nā inoa ʻāina o laila. Mea maila kahi kumu, e hoʻopaʻa ana ʻo ia he papa helu o nā inoa ʻāina o kona kula e lawe ʻia ai nā haumāna; ua ʻemo ʻole nō naʻe ka pālua ʻana aʻe o ia papa helu ma ke kahuapaʻa. Pau pū i loko o Inoa ʻāina Hawaiʻi kā Lloyd “Catalog of Hawaiian Place Names,” he palapala lōʻihi e hoʻolauna maikaʻi ana i ia mea he inoa ʻāina, a i ke kahuapaʻa pū kekahi.
He noa hoʻi ʻo Ulukau i ka lehulehu, i lawelawe no ke kaiāulu na Ka Haka ʻUla o Keʻelikōlani, ke koleke ʻōlelo Hawaiʻi ma ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo. Ua kākoʻo ʻia ʻo Ulukau ma ka hala o nā makahiki e nā kānaka a hui he nui, i ʻae manawaleʻa mai i nā palapala, ʻohina, a kālā pū e ulu ai ʻo Ulukau.
No Nā Mea Kākau: ʻO Bob Stauffer lāua ʻo Keiki Kawaiʻaeʻa nā kānaka nāna i hoʻokumu iā Ulukau. Hoʻokele lāua i ka ulu a holomua o ka hōkeo palapala uila a i kēia lā.
No Ka Mea Unuhi: ʻO Kamalani Johnson ka Laekahi ʻōlelo Hawaiʻi a Hoʻomohala Haʻawina o ke Kikowaena ʻōlelo Hawaiʻi ʻo Hale Kuamoʻo a he kumu aʻo ʻōlelo Hawaiʻi a Moʻokalaleo no ke koleke ʻo Ka Haka ʻUla o Keʻelikōlani ma ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo.