Unuhi ʻia e Noʻeau Peralto
ʻO ka Papahana Iwi Kuamoʻo, he papahana ia e holo ana no nā makahiki he ʻekolu i hoʻokumu ʻia e ka ʻAha Kāne a kākoʻo ʻia hoʻi e ka Papa Luna Hoʻokele no ka Poʻe ʻŌiwi o ʻAmelika (ANA). He ʻahahui no nā kāne ʻōiwi Hawaiʻi ka ʻAha Kāne e hoʻomaʻamau ai i ke kuanaʻike a me nā kuamoʻo ʻōiwi Hawaiʻi i ko Hawaiʻi Pae ʻĀina.
ʻO ka pahuhopu o ka Papahana Iwi Kuamoʻo, ʻo ia ka hoʻoulu ʻana i ka ʻoihana mālama iwi kūpuna i loko o ka Lāhui Hawaiʻi. Me ia manaʻo, ke kaʻa aku nei ia papahana i ke aʻo aku ʻana i ka poʻe ʻŌiwi o Hawaiʻi nei i ka ʻike pili i ka ʻoihana mālama iwi kūpuna: ʻo ka loina Hawaiʻi ʻoe, ʻo ka hoʻomākaukau ʻana i nā pono kanu iwi kūpuna ʻoe, ʻo ka uhau humu pōhaku ʻoe, ʻo ka hoʻihoʻi iwi kūpuna ʻoe, a pēlā pū me ka mālama ʻana i nā ilina a me nā lua kupapaʻu.
Ua aʻo ʻia maila mākou i ka ʻoihana mālama iwi kūpuna e kā mākou mau kumu, ʻo Edward Lavon Huihui Kanahele lāua ʻo Pualani Kanakaʻole Kanahele. Na lāua i aʻo, na mākou i lawe aku i ke aʻo a mālama hoʻi i ua ʻike nei i ko mākou noke mau ʻana i ke kuamoʻo o ka mālama iwi kūpuna no nā makahiki he 30.
Mamuli o ka ka huʻe hewa ʻia ʻana o nā iwi kūpuna ma Honokahua i Maui, ua hoʻokumu ʻia maila ka ʻahahui ʻōiwi Hawaiʻi ʻo Hui Mālama i nā Kūpuna o Hawaiʻi Nei e Edward lāua ʻo Pualani Kanahele i ka makahiki 1988. Na lāua i aʻo aku i nā lālā o ka Hui i kekahi mau ʻoihana i pili i ka mālama ʻana i nā iwi kūpuna a me nā moepū. Na nā lālā o ka Hui i lawe aku i ke aʻo a mālama i ka hoʻihoʻi ʻana mai a me ke kanu hou ʻana iho i nā iwi kūpuna. Eia kekahi, ua noi ʻia akula ʻo Billy Fields i kona aʻo ʻana mai i ka ʻoihana uhau humu pōhaku i nā lālā o ka Hui, i mea e hoʻoikaika ai i ke kūkulu ʻana i nā pā a me nā paepae pōhaku no ke kanu hou ʻana i nā iwi kūpuna.
I ka makahiki mua o nēia Papahana, e mālama ʻia ana nā hālāwai hoʻonaʻauao a ka Papahana Iwi Kuamoʻo i nā mokupuni ʻo Oʻahu lāua ʻo Kauaʻi. I ka makahiki ʻelua, i Maui a me Hawaiʻi ana nā hālāwai hoʻonaʻauao, a i ka makahiki ʻekolu hoʻi, i Molokaʻi a me Lānaʻi ana nā hālāwai.
Aia i loko o nā papa ʻoihana mālama iwi kūpuna ke aʻo ʻana i nā mele a me nā pule a kā mākou mau kumu i aʻo mai iā mākou. He mau pule ia e kalokalo aku ai i nā kūpuna a me nā ʻaumākua e hō mai i ka ʻike e pono ai ka mālama ʻana i nā iwi kūpuna.
No ka hoʻomākaukau ʻana i nā pono kanu iwi kūpuna, aʻo ʻia maila ke kuku kapa a me ka ulana hīnaʻi lau hala, mai ka mālama ʻana i nā meakanu a i ka hoʻomākaukau ʻana i ke kapa a me ka hīnaʻi.
No ka hoʻihoʻi iwi kūpuna, aʻo ʻia maila nā kānāwai kūloko (ʻo NAGPRA hoʻi a me NMAIA) a me nā kulekele ʻāina ʻē (ʻo ka UN DRIP hoʻi) e kākoʻo ana i ka hoʻihoʻi iwi kūpuna. Eia kekahi, aʻo ʻia maila nā moʻolelo o nā hoʻihoʻi iwi kūpuna i Hawaiʻi no nā makahiki he 30 i hala aku nei. I loko o nēia mahele o ka papahana, aʻo ʻia maila nā kānāwai o ke aupuni mokuʻāina ʻo Hawaiʻi i pili i ka mālama ʻana i nā iwi kūpuna, ʻo ia hoʻi nā kānāwai HRS Mokuna 6E a me HAR Mokuna 13-300.
Eia ka hope, i loko o ka Papahana nei, mālama ʻia kekahi mahele no ke aʻo ʻana i nā Kānaka Hawaiʻi e alakaʻi ana i ka mālama iwi kūpuna i Hawaiʻi nei. Koho ʻia nā alakaʻi no kēia mahele o ka papahana no ko lākou ʻeleu, ko lākou ʻiʻini e aʻo mai, a me ko lākou kūlia ʻana i ka nuʻu i ka mālama pono ʻana i nā iwi o ka poʻe kūpuna.
Inā ke ulu mai nei ka hoi i loko ou e komo i loko o nēia Papahana Iwi Kuamoʻo, e leka uila mai iā Desiree Cruz ma project.iwikuamoo@gmail.com.
.){kind=link}