ʻEkolu Iwi Kūpuna i Hoʻihoʻi ʻia mai Aotearoa mai

Read this article in English

Unuhi ʻia e Noʻeau Peralto

Ma ka hopenapule o ka Lā Kau Pua i kēlā mahina aku nei, holo aku ʻo Hui Iwi Kuamoʻo a me Council for Native Hawaiian Advancement (CNHA) i ka huakaʻi hoʻihoʻi iwi kūpuna i Aotearoa e kiʻi aku ai i nā iwi he ʻekolu i waiho ʻia ma ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Canterbury i Christchurch.

Ua mālama ʻia kēia huakaʻi ma hope o ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o nā iwi kūpuna he 62 a me nā mea kapu he ʻelima mai Kelemānia, ʻAukekulia, ʻEnelani, a pēlā pū me ʻIlelani ʻĀkau.

Wahi a ka Luna Hoʻokō o CNHA, ʻo Kūhiō Lewis hoʻi, “I ka mālama ʻana i ko kākou lāhui, ua pono kākou e mālama i nā kānaka e ola nei, nā hānauna e hiki mai ana, a pēlā pū me nā kūpuna i hala aku i ka pō. Ke kū nei mākou ʻo CNHA me ka haʻahaʻa i ke kōkua ʻana aku iā Hui Iwi Kuamoʻo i ko lākou hoʻihoʻi ʻana mai i ko kākou poʻe kūpuna i Hawaiʻi nei.”

ʻImi akula ʻo Hui Iwi Kuamoʻo a loaʻa ke kālā no ka huina uku pau loa e hoʻolako ai ka Hui no kēia huakaʻi. I loko nō o ka puʻu kālā i loaʻa i ka Hui, ua hāʻawi maila ʻo CNHA i nā kālā he $25,000. He lau ka puʻu, he mano ka ihona i ke ala ʻololī o ka hoʻihoʻi iwi kūpuna. I kēia wā o ka maʻi ahulau, ʻoi aku nō ka paʻakikī o ka hele ʻana i ia ala. Eia naʻe, ua kūpono nō ko mākou hele ʻana aku i ka hoʻihoʻi iwi kūpuna. Inā ua alia mākou, inā ua loli paha ka manaʻo o ka hale hōʻikeʻike a i ʻole ke aupuni no lākou ke kuleana o ka ʻae ʻana i ka hoʻihoʻi iwi kūpuna. No laila, ua kū ka lāhui i ka hoe uli, ua kau ka peʻa a holo ka waʻa. Pēlā nō i holomua aku ai kēia huakaʻi hoʻihoʻi iwi kūpuna.

He hua kēia huakaʻi hoʻihoʻi iwi kūpuna no ka hana nui i mālama ʻia no nā makahiki he nui i hala aku nei. Ua noiʻi aku au me ke kākoʻo o nā hoa hoʻihoʻi iwi kūpuna a puni ka honua, a ua loaʻa maila ia mau iwi kūpuna ʻekolu iaʻu, ʻoiai ua ʻōlelo pinepine maila ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Canterbury iā mākou, ʻaʻole i loaʻa iā lākou nā iwi kūpuna. ʻO Kamakana Ferreira (no OHA) kekahi o nā kānaka nāna i alakaʻi i ka hoʻihoʻi ʻana mai i nā kūpuna mai Christchurch, ʻoiai ua pāpā ʻia ke kipa ʻana mai a ka malihini i Aotearoa no nā makahiki he ʻelua ma muli o ka maʻi ahulau. Ua koi akula ʻo OHA i ka hoʻihoʻi ʻana mai i nā iwi me ke kākoʻo o Hui Iwi Kuamoʻo a me ke Kiaʻāina o ka Mokuʻāina o Hawaiʻi, ʻo David Ige hoʻi.

Ua komo akula ʻo Mehanaokalā Hind, ke kuhikuhina o nā papahana kaiāulu no CNHA, a me Makoa Caceres lāua ʻo Kaipo Torco i loko o ka ʻaha pōwhiri a me ka ʻaha hoʻihoʻi ma ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Te Papa Tongarewa i Aotearoa ma Welinatona.

Eia ka heluna o nā kūpuna ʻekolu i hoʻihoʻi ʻia: he kāne, 20-30 ona makahiki; he wahine, 20-30 ona makahiki; a he wahine, 40 ona makahiki. Ua ʻaihue ʻia ko lākou mau iwi ma ke ahupuaʻa ʻo Waikīkī i ka mokupuni ʻo Oʻahu i ka makahiki 1860, a lilo akula. Ua waiho ʻia lākou i ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Canterbury no nā makahiki he 150 ma mua o ka ʻaha hoʻihoʻi i mālama ʻia ma ka lā 29 o Mei, M.H. 2022.

“He kuleana nui ka hoʻihoʻi ʻana mai i ko kākou poʻe kūpuna mai nā hale hōʻikeʻike a me nā hale hoʻohana ʻimi noiʻi a puni ka honua,” wahi a Hind. “I ka hoʻonaʻauao ʻia ʻana o nā hale hōʻikeʻike a ʻike nō hoʻi lākou i ke kuamoʻo pono i waiho ʻia i mua o lākou, e hoʻolōkahi ʻia nā kānaka i ka hoʻihoʻi ʻana mai i nā kūpuna i ko lākou kulāiwi ponoʻī. ʻO ka mea nui ka noke mau ʻana a ka poʻe Kānaka ʻŌiwi i ke ala pono a loaʻa ka lei o ka lanakila.”