Unuhi ʻia e Noʻeau Peralto
Ka Hoʻihoʻi ʻana mai i nā Iwi Kūpuna a me nā Moepū i nā M.H. 1993-1994
Ma ka makahiki ʻehā a me ka makahiki ʻelima o kā mākou hana, ua hoʻokō ʻia nā hoʻihoʻi iwi kūpuna he ʻeiwa ma muli o ka hoʻoholo ʻia ʻana o ke kānāwai ʻo ka Native American Graves Protection and Repatriation Act (NAGPRA). I ka makahiki 1993, hoʻokō ʻia maila nā hoʻihoʻi iwi kūpuna he ʻelua mai ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Peabody Essex. Ua mālama pono nā limahana o ia hale hōʻikeʻike i ke kānāwai ʻo NAGPRA a ua ʻike maila lākou iā mākou, he mau hoa kānaka mākou, nā Hawaiʻi. Aia i kēia hale hōʻikeʻike nā koehana a me nā mea makamae Hawaiʻi he nui. ʻOi aku ka nui o nā mea Hawaiʻi i lilo iā lākou ma mua o nā hale hōʻikeʻike a pau o ʻAmelika.
Ua loaʻa kekahi mau iwi no Kahoʻolawe mai ma ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Bīhopa. Eia naʻe, ma ko mākou huli ʻana aku i nā iwi, ʻaʻole i loaʻa kekahi moepū i pili i ua mau iwi lā a ʻaʻole i ʻike ʻia e ka hale hōʻikeʻike kahi e loaʻa ai ia moepū.
I ko mākou hoʻihoʻi ʻana i nā iwi a i Maui ma luna o ka mokulele, ua nīele maila kekahi mākaʻi a ua kauoha maila ʻo ia iā mākou e wehe aku i nā pahu i hiki iā ia ke nānā i nā mea o loko. ʻOiai, ua loaʻa iā mākou i kekahi palapala na ka hale hōʻikeʻike i mea e hōʻike aku ai i ke ʻano kapu o nā mea i loko o nā pahu, nīele maila kēlā wahi mākaʻi. Hōʻole akula mākou i kā lākou kauoha.
A laila, hele maila kekahi mau mākaʻi me ke kauoha mau ʻana iā mākou e wehe i nā pahu. Hōʻole hou akula mākou. Ma ia manawa, ulu maila kekahi manaʻo i loko oʻu, pono koʻu kūpaʻa ʻana. Kāhea akula au i ka loea hoʻopāpā, iā Maka, a ua noi aku au iā ia i kona wehewehe ʻana aku i nā mākaʻi i ko mākou manaʻo no ka mālama ʻana i nā iwi. ʻAʻole nō i liʻu, ua eo lākou iā mākou a laila neʻehope akula nā mākaʻi. Ua kau nō hoʻi mākou ma luna o ka mokulele me ke kaulaʻi ʻole ʻana iho i nā iwi kūpuna i ka lā.
Ma hope o ka hoʻihoʻi iwi kūpuna ʻana ma ka makahiki 1990, ua loaʻa kekahi mau iwi a me nā moepū i ka Hale Hōʻikeʻike o ka Moʻolelo Kūlohelohe ʻo Smithsonian. Wahi a ka hale hōʻikeʻike, he wahi kuhihewa iki kēia a lākou, ʻo ka ʻike ʻole ʻana i kēia mau iwi. Eia naʻe, no mākou, nā ʻoiwi hoʻi e ʻauamo nei i ke kuleana o ka mālama iwi kūpuna, he kuhihewa nui ia, no ka mea, i ka loaʻa mua ʻana o kēia mau iwi ma ke kulāiwi nei, aia lākou me kekahi mau iwi i hoʻihoʻi ʻia maila ma mua mai ka hale hōʻikeʻike mai. No laila, ua koi aku mākou i ka mihi ʻana mai o nā limahana o ka hale hōʻikeʻike ma mua o ko mākou hoʻihoʻi ʻana i nā iwi.
E like me kaʻu i kākau iho ai ma ka ʻatikala i kēlā mahina aku nei, ʻo ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Phoebe Hearst ma ke Kulanui o Kaleponi ma Berkeley ka hale hōʻikeʻike mua i hōʻole i ko mākou noi ʻana aku i ka hoʻihoʻi iwi kupuna.
Ua ʻae mai ia hale hōʻikeʻike e hoʻihoʻi ʻia maila i nā iwi kūpuna he ʻekolu, akā naʻe, hōʻole lākou i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o kekahi mau iwi he ʻelua. Ua hoʻopiʻi kūʻē akula ʻo Hui Mālama i ua hōʻole lā a ka hale hōʻikeʻike i ke Kōmike ʻo NAGPRA a na lākou i hoʻoponopono i ka hihia. ʻO kekahi mea nui o ia hoʻopiʻi kūʻē ʻana, ko mākou hōʻike ʻana aku i ke ʻano o ko mākou hōʻoia ʻana i ke kūʻauhau Hawaiʻi o ia mau iwi kūpuna ʻelima, ua paʻa ia i ko mākou naʻau ma ko mākou mālama ʻana i ʻaha no lākou. Ua kapa ʻia kēia hōʻike a mākou e ke Kōmike, he “spiritual evidence.”
Ua ʻae maila ke Kōmike i kā mākou hōʻike a hoʻoholo akula lākou i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o ka iwi poʻo mua. No ka iwi poʻo lua, kauoha akula lākou, he pono ka hoʻokolohua no ka huli ʻana i ke kūʻauhau Hawaiʻi o ia iwi poʻo ma mua o kona hoʻihoʻi ʻia ʻana aku. Ua hōʻoia ʻia nō ke kūʻauhau Hawaiʻi o ia iwi poʻo, a ma hope o ka hala ʻana o nā mahina he ʻeono, ua hoʻihoʻi ʻia maila kēia kupuna i Hawaiʻi nei. ʻOliʻoli kekahi mau kānaka i ke ʻano kūpono o ke kānāwai ʻo NAGPRA, akā nō naʻe, no mākou iho, ua luʻuluʻu ka naʻau i ke kaumaha o ka hiki ʻole iā mākou ke mālama i ia mau iwi me ke kaulaʻi ʻole i ka lā me ko mākou hōʻike ʻana aku i ka “spiritual evidence” wale nō.
I ka makahiki 1994, ua hoʻolaukaʻi nō mākou i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o nā iwi he 283 mai ka Hale Hōʻikeʻike o ka Hulikoehana ʻo Harvard Peabody a me ka Hale Hōʻikeʻike o ka Moʻolelo Kūlohelohe ʻo Yale Peabody mai. Ma ia hoʻihoʻi iwi kūpuna ʻana, ʻaʻole ʻike ʻia ke kulāiwi ponoʻī o ia mau iwi ma Hawaiʻi. No laila, ua hānai maila kekahi kaiāulu o Hanapēpē ma Kauaʻi, ua noi akula lākou i ka hāʻawi ʻana mai i ia mau iwi iā lākou, na lākou e mālama. Kanu hou ʻia ua mau kūpuna lā ma laila ma hope o kekahi ʻaha i mālama ʻia ma ka pō no ka hōʻike ʻana aku i ke aloha no nā kūpuna me ke mele a me ka pule ʻana. Ua hala akula kekahi mau makahiki, a laila, ua kūkulu ʻia kekahi paepae pōhaku ma luna o ka lua kupapaʻu, i kiahoʻomanaʻo ia no ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o ia mau kūpuna i ka poli o Papahānaumoku.
.){kind=link}