Unuhi ʻia e Noʻeau Peralto
Eia ka heluna o nā hoʻihoʻi iwi kupuna he ʻeiwa i hoʻokō ʻia mai ka makahiki 2004 a hiki i ka makahiki 2008: he hoʻokahi i ka makahiki 2004, he ʻelua i ka M.H. 2005, ʻaʻohe i ka M.H. 2006-2007, a he ʻelima i ka M.H. 2008. ʻO ka mua, i ka mahina ʻo ʻAukake i ka makahiki 2004, ua hoʻihoʻi ʻia maila nā iwi kupuna he ʻekolu mai ka Hale Hōʻikeʻike o Kamehameha, a kanu hou ʻia ihola ua mau iwi ma Moʻomomi i Molokaʻi. Ua hala nā makahiki he ʻumikūmālua ma hope o ka helu mua ʻia ʻana o ia mau iwi i ka makahiki 1992, a hiki i ko lākou kanu hou ʻia ʻana i ka honua.
I ka mahina ʻo Iune, M.H. 2005, holo akula mākou i Nīhoa no ka hoʻihoʻi ʻana aku i kekahi iwi kupuna i laila. Ua holo pū mākou me nā hoa aloha ʻāina ma luna o ka waʻa kaulua ʻo Hōkūleʻa. He huakaʻi ia holo ʻana ma luna o Hōkūleʻa e hoʻopaʻa hou ʻia ai ka pilina ma waena o nā kūpuna o ia mau mokupuni ʻo Papahānaumokuākea me kākou, nā Kānaka e ola nei. ʻO ia ka lua o nā hoʻihoʻi iwi kupuna i Nīhoa.
A laila, i ka mahina ʻo Nowemapa, M.H. 2005, ua hoʻoponopono ʻia kekahi hihia kalaima i ke kanu hou ʻia ʻana o kekahi iwi poʻo ma Maui.
Ua kūʻai akula kekahi kanaka i kekahi iwi poʻo ma eBay. ʻO Jerry Hasson kona inoa (55 ona makahiki), a no ke Kūlanakauhale ʻo Nā ʻĀnela ma Kaleponi ma ʻo ia. Wahi a kāna ʻōlelo hoʻolaha ma eBay, “Ua loaʻa mai iaʻu kēia iwi poʻo kanaka, me nā iwi ʻē aʻe a pau o ke kino, i ke kauwela o 1969 ma kahakai ʻo Kāʻanapali i Maui…No nā makahiki he 35, ua mālama au i kēia koa ʻōiwi kahiko loa ma ke ʻano he mea hoʻomanaʻo ia no koʻu wā ʻōpio. Eia naʻe, ʻo ka wā kēia e kūʻai aku i kēia koa iā haʻi, i ka mea nona ke kālā he nui. Aia nō a kūʻai ʻia kēia iwi poʻo, a laila e lilo ana kekahi Palapala Hōʻike iā ʻoe. Hoʻomaka ʻia ke koho ʻana i ke kumu kūʻai ma nā kālā he $1000…”
Ua kuʻi maila ka lono iaʻu, a ʻo koʻu leka uila akula nō ia iā Hasson. A laila kelepona akula au iā ia, a ua haʻi au iā ia, inā e kūʻai aku ana ʻo ia i ka iwi poʻo, he ʻaʻe kānāwai ia hana (a ua hōʻike aku au iā ia i ke kānāwai). A noi aku au iā ia i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o ua iwi poʻo lā no ke kanu hou ʻana iho. Eia naʻe, hōʻole maila ʻo ia i kaʻu noi.
A laila, hoʻomaka ʻia kekahi hoʻokolokolo hoʻohūnā ʻia e ke Keʻena Kuleana ʻIlikini o ʻAmelika (BIA). Kūʻai akula ʻo Hasson i kēlā iwi poʻo i kekahi ʻākena o ka BIA. ʻO ko Hasson hopu ʻia akula nō ia me ka hoʻoholo i kona kū ʻana i ka hewa. Ua ʻae ʻia koʻu hoʻopuka manaʻo ʻana ma ka ʻaha hoʻokolokolo, a ma laila au i hāpai aku ai i ʻelua manaʻo: ʻo ka mua, e pāpā ʻia ko Hasson kipa ʻana iā Hawaiʻi mai ia mua aku; ʻo ka lua, i ka hoʻopaʻi ʻana iā ia, e ʻoki mauʻu ʻo ia ma kekahi pā ilina i kona wahi noho. Ua kāpae ʻia koʻu manaʻo mua, akā naʻe, ʻo ka manaʻo lua, ua ʻāpono ʻia ua manaʻo lā e ke Keʻena Loio o ke Aupuni ʻo ʻAmelika ma ke Kalana Waena o Kaleponi. Naʻu i hoʻihoʻi maila i ia iwi poʻo i Maui me Melanie Chinen no ke Keʻena Mālama Wahi Kupuna o ka Mokuʻāina ʻo Hawaiʻi.
I ka makahiki 2006, hoʻihoʻi ʻia maila kekahi iwi kupuna mai ka Mahele Pūʻali Koa o ʻAmelika, a kanu hou ʻia ua iwi kupuna lā ma Pōhakuloa i Hawaiʻi. ʻAʻohe hoʻihoʻi iwi kupuna o ka makahiki 2007.
Eia nā hoʻihoʻi iwi kupuna i hoʻokō ʻia ma ka makahiki 2008: hoʻokahi iwi poʻo i hoʻihoʻi ʻia mai ka Mahele Kaua Lewa o ʻAmelika, a kanu hou ʻia ma ka Pāpū Kaua Lewa ʻo Bellows ma Oʻahu; hoʻokahi iwi poʻo i hoʻihoʻi ʻia mai ke Kulanui ʻo Penekelewinia i ka mahina ʻo Pepeluali o ia makahiki–ʻo ia ka hā o nā hoʻihoʻi iwi kupuna me ia kulanui; he mau hakina iwi i hoʻihoʻi ʻia mai ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo, a kanu hou ʻia ma Kahaluʻu i Kona, Hawaiʻi, ma ka mahina ʻo ʻApelila o ia makahiki; a laila, ma ka mahina ʻo Kepakemapa, hoʻihoʻi ʻia maila kekahi mau hakina iwi mai ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo, a kanu hou ʻia ua mau hakina iwi lā ma Kamaʻoa i Puʻuʻeo, Kaʻū, me ke kōkua o ka hui ʻo Kaʻū Preservation.
