Unuhi ʻia e Noʻeau Peralto
Ma hope o ka hala ʻana o nā makahiki he 26, ua hoʻihoʻi ʻia maila nā iwi poʻo he ʻekolu a me kekahi ʻālalo mai ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Staatliches Museum fur Volkerkunde Dresden ma Kelemānia a i ko lākou kulāiwi ponoʻī ma Honolulu a me Waiʻalae i Oʻahu, ma ka mahina ʻo ʻOkakopa, M.H. 2017.
Ua hoʻomaka ʻia ke ala o ia hoʻihoʻi iwi kupuna i ka makahiki 1991 i ko ka Pelekikena o Hui Mālama i Nā Kūpuna o Hawaiʻi Nei, ʻo Edward Kanahele kona inoa, i kona koi ʻana aku i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o nā iwi kūpuna a pau ma ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Kelekena. Eia naʻe, ua hōʻole ʻia akula kona koi e Kauka Heinz Israel, ʻo ia ke Poʻo Kuhikuhi o ka Hale Hōʻikeʻike o ka Huli Kūlana Kanaka ma Kelekena.
Ua noke mau akula ʻo Hui Mālama ma ke ala no ka hoʻihoʻi ʻana mai i ia mau iwi kūpuna no nā makahiki he nui. Akā nō naʻe, ʻaʻole i loaʻa ka ʻulu i ka lou. ʻO ka mea loaʻa, he niuniu wale.
I ka makahiki 2015, ua kākau pū ihola au i ʻatikala me kekahi loio Cherokee, ʻo Honor Keeler kona inoa, e kālailai ana i nā ʻōlelo a ka ʻAhahui Hale Hōʻikeʻike o Kelemānia e kākoʻo ana i ka hoʻihoʻi iwi kupuna. He moʻolelo ia ʻatikala no ko ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Kelekena hōʻole ʻana i ke koi hoʻihoʻi iwi kūpuna o mākou. Ma ia ʻatikala, ua ʻōlelo akula au he poʻe naʻaupō (he mau “intellectual savages” hoʻi) ka poʻe no lākou ia hale hōʻikeʻike ma Kelekena. ʻAʻole au i ʻike, ma ia manawa, e lilo ana ia ʻatikala i kumu no ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o nā iwi kūpuna ma loko o ia hale hōʻikeʻike.
Ma ka mahina ʻo Iune, M.H. 2017, ua ʻāpono ʻia ka hoʻihoʻi iwi kupuna e ke aupuni o laila. Ma hope mai, ua ʻike mākou, ʻo ia ka mua loa o nā hoʻihoʻi iwi kupuna i ʻāpono ʻia e ke Aupuni Kūʻokoʻa ʻo Kākoni a me ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Kelekena.
Ma ka ʻaha ʻāhaʻilono i ka lā 23 o ʻOkakopa, M.H. 2017, ʻōlelo akula ke Poʻo Kuhikuhi o ka Hale Hōʻikeʻike o ka Huli Kūlana Kanaka, ʻo Nanette Snoep kona inoa, “ʻO kēia ka lā mua o ko mākou hoʻihoʻi ʻana aku i nā iwi kūpuna i ko lākou kulāiwi ponoʻī i Hawaiʻi; i ko lākou ʻāina, i ko lākou one hānau. A hoʻihoʻi ʻia lākou i kā lākou poʻe mamo, nā moʻo hoʻi i kūlōʻihi a kakali hoʻi i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o ko lākou mau kūpuna no nā makahiki he 100 a ʻoi.”
Wahi a Kauka Marion Ackerman, ʻo ia ka Luna o ke Keʻena Hoʻāhu Pāheona o Kelekena, “Ua ʻike ʻia ke hoa kanaka i ka hoʻihoʻi iwi kupuna. He ʻike aku a ʻike mai. He aloha aku a aloha mai. He hana nui ia i ka hoʻoponopono ʻana i nā hewa o ke au i hala.”
A laila, ua hoʻopuka maila ʻo Kauka Eva-Maria Stange, ʻo ia ke Kuhina Akeakamai o ke Aupuni Kūʻokoʻa ʻo Kākoni, i mau manaʻo no ka lilo ʻana aku o nā iwi kūpuna i ka hale hōʻikeʻike ma o ka hana lapuwale o ka piko pau ʻiole. Wahi āna, “I kēia au e neʻe nei, ke nānā nei mākou i nā mea i hoʻāhu ʻia ma ka hale hōʻikeʻike me kekahi kuanaʻike hou. E hoʻōla hou ʻia ana nā iwi i ka hoʻihoʻi ʻia ana o lākou i ko lākou kulāiwi. Ma laila ko lākou ola…”
Ma hope o ia hoʻihoʻi iwi kupuna, ua kākau ihola ʻo Noelle Kahanu, ʻo ia kekahi o nā Kānaka i kōkua i ia hoʻihoʻi ʻana, i kekahi mau manaʻo ona. Wahi āna, “ʻO ke kumu o kēia mau hoʻihoʻi iwi kūpuna, ʻo ia ke aloha. ʻAʻole i kauoha ʻia ka hoʻihoʻi iwi kupuna e ke kānāwai o ke aupuni. ʻO nā pilina i kūkulu ʻia ma waena o nā Kānaka a me nā hale hōʻikeʻike, ʻo ia ke kumu i wehe ʻia ai nā ʻīpuka o ka hale hōʻikeʻike. Na nā kānaka i ʻike mai ai i ke hoa kanaka, na lākou ia hana ʻo ka hoʻihoʻi ʻana i nā iwi kupuna i ke kulāiwi nei. Na ka poʻe e huliāmahi i ka lōkahi, mai loko a waho o nā hale hōʻikeʻike, na kākou e waele aku i ala hou no ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o ko mākou poʻe iwi kūpuna ā pau loa.”
