Leo o Nā Kūpuna

0
1741

Read this article in English

Aloha mai e nā makamaka, e nā aloha ‘āina. Ia‘u e pa‘a ana ma kauwahi hale nei, e like paha me ‘oukou, ua ho‘omana‘o au i ku‘u kula ‘ana ma ke kula nui ma Mānoa a me ka ha‘awina ho‘iho‘i e hele a ho‘olohe i nā lola o “Ka Leo Hawai‘i” no ka‘u mau papa ‘ōlelo Hawai‘i. Ma ke kula ki‘eki‘e ‘o Kamehameha kekahi, ua koi ‘ia mākou, nā pepeiao pulu, e ho‘olohe i ua mau polokalamu nei. Auē! ‘A‘ole ma‘a ka pepeiao akā aia ā ma‘a ua hoihoi wale nā mo‘olelo o nā kūpuna. ‘O kekahi mo‘olelo ka mo‘olelo o kekahi mānaleo no Moloka‘i e pili ana i na ‘ōlelo kaulana o Moloka‘i e like me “Moloka‘i kā i ka i‘a.” ‘O kekahi ‘ē a‘e pili ana i ka i‘a ‘alo. Eia no wau ā hiki i kēia manawa ke huli nei i ke ‘ano o ia i‘a.

Ma kou ho‘ona‘auao ‘ana ma ka home, a i mea e ho‘oikaika ‘ia ai i ka mauli ola no‘ono‘o, e huli ma ka punaewele a e ho‘olohe hou i nā leo o nā kūpuna. E huli a loa‘a ma kēia mau waihona.

Larry Kimura (l) and Joseph Maka‘ai (r) interview a guest on Ka Leo Hawai‘i. – Photo: Courtesy

Kani‘āina: (https://ulukau.org/kaniaina/) ‘O Kani‘āina ka waihona o nā polokalamu o “Ka Leo Hawai‘i,” ka papahana nīnauele mānaleo mua ma ka lēkio. Ua ho‘omaka a ho‘olauka‘i ‘ia e ka Hui Aloha ‘Āina Tuahine a ‘o Larry Kauanoe Kimura ka mea ho‘okipa mua me kona ‘anakala ‘o Joseph Maka‘ai. Aia ma kahi o 400 mau lola i ho‘oili ‘ia (1972-1973). ‘O ka hoa kipa mua ma Kani‘āina ‘o John Kameaaloha Almeida a ua hele ā nui nā hoa kipa ma hope aku ona.

Clinton Kanahele. -Photo: Courtesy

Waihona Nīnauele a Clinton Kanahele: (https://library.byuh.edu/library/archives/kanahele.html) He kumu kula a he po‘o kumu ‘o Clinton Kanahele (1902-1979) a he alaka‘i nui ‘o ia ma kona ho‘omana Molemona, Ma ka makahiki 1970, ua hele ‘o ia me W. Sproat e nīnauele i ‘iwakālaua mau mānaleo – ‘o ka hapanui no Ko‘olau, O‘ahu. Aia a pau ua ho‘āhu ‘ia ma ke kula nui ‘o BYUH ma Lā‘ie. Ua ho‘opōmaika‘i ‘ia nō mākou i ka ho‘oili kīkoho‘e ‘ana mai ma ka punaewele e hiki ai iā mākou ke ho‘olohe. ‘O ka nani o kēia waihona ka ho‘ouka ‘ana o nā mp3. me ka nīnauele holo‘oko‘a i ho‘oalapala ‘ia. Ua hoihoi ka nīnauele ‘ana iā Solomona no Keahapana (Keālia), Kaua‘i. ‘Oiai ua hānau ‘ia ‘o ia ma Honolulu ‘o ia, ua hānai paha ‘o ia i ka “t” ma kona puana ‘ana penei:

CK: Ehia makahiki oe i keia manawa?

SK: Keia manawa ai wau i loko o ka makahiki kanahitu kumalima.

Hailama Farden, Kahu Lei Recca, Elizabeth Kauahipaula. – Photo: Courtesy

Mānaleo: (ma https://apps.ksbe.edu/kaiwakiloumoku/m%C4%81naleo_archive) ‘O kekahi waihona o ka leo mānaleo ‘o “Manaleo” ‘ē a‘e ‘o ia nō ka polokalamu uea kēpō mua i ho‘opuka ‘ia ma ‘Ōlelo Community Television. ‘O Elizabeth Kauahipaula, Hailama Farden, Melelani Pang a me a‘u nā mea ho‘okipa. Ua ho‘opa‘a ‘ia ma kahi o 200 mau polokalamu. I ola nō a pau ka polokalamu, ua waiho ‘ia ma Ka‘iwakīloumoku (ma Ke Kula Kamehameha ma Kapālama) a laila ua ho‘oili ‘ia kekahi mau polokalamu e like me ka nīnauele me Lei Recca, Sarah ‘Ili me Mary Jane Makua, Kawika Kapahulehua, Elama Kanahele, me Harry Fuller.

No laila, ma kou manawa ka‘awale ma ka hale a i mea e ho‘onui ai i kou ‘ike e ho‘olohe i nā leo o na kūpuna ma Kani‘āina, ka waihona a Mika Kanahele, me Mānaleo ho‘i.

“E ho‘olohe i nā leo o nā kūpuna. Pūlama iā mākou. Pūlama iā mākou” – Palani Vaughan mai ke mele, “Voices in the Wind.”