Laka Wahine, Laka Kāne

0
586

Read this article in English

Aia ʻelua kanaka kaulana me ka inoa ʻo Laka ma loko o ka mōʻaukala kahiko Hawaiʻi. Hoʻokahi he wahine a he akua ʻo ia o ka poʻe hula. Hoʻokahi he kāne a he kupuna ʻo ia no nā Hawaiʻi a me ka poʻe o ka Pākipika e like me nā Tahiti, nā Māori, Sāmoa, Tonga a pēlā aku.

ʻO Laka wahine ke akua o ka hula. Ma luna o ke kuahu hula, aia kekahi palaka o ka lama i kālai ʻole ʻia a i wahī ʻia i ke kapa melemele ʻōlena,ʻo ia ke kino o Laka. ʻO ka maile kekahi o kona kinolau a ua hoʻowehiwehi ʻia kona wahi kuahu me nā weuweu ʻaʻala o ka waonahele e like me ka palai, ka palaʻā, ka lehua, a pēlā aku nō. Wahi a Moke Manu, ua aʻo ʻia ʻo Laka i ka hula ma Maunaloa i Molokaʻi komohana e kona kaikuaʻana ʻo Kapoʻulakīnaʻu (Kapo). ʻO Nāwahineliʻiliʻi a i ʻole ʻo Kewelani ko Laka inoa ma mua. I mea e hoʻokaʻawale ai i kā Laka mau kuleana kumu hula, ua kapa hou ʻo Kapo iā Kewelani ma nā inoa ʻo Laea, Ululani, a me Laka. ʻO Laka nō naʻe ka inoa i lohe pinepine ʻia ma nā mele a ma nā moʻolelo. Nāna nō ʻo Laka ke kumu i aʻo a hoʻolaha i ka hula i ka pae mokupuni.

ʻO Laka (Rata) kāne, he kupuna hanohano ʻo ia i ʻike ʻia puni ka moana Pākīpika. ʻO ia ke keiki a Wahieloa, ke keiki a Kahaʻi-a-Hema. Ua hānau ʻia ʻo ia ma Kīpahulu, Maui. Ma hope o ka hānau ʻia ʻana ʻo Laka, ua haʻalele ʻo Wahieloa e ʻimi i makana no kāna keikikāne. Ua hopu ʻia nō naʻe ka makuakāne i Kaʻū no ka molia ʻana ma ka lua-ahine.

Ma ko Laka oʻo ʻana ua piʻi kona ʻiʻini e huli i kona makuakāne. Komo ʻo ia i ka waonahele a kua ʻia a hina ke kumu lāʻau kūpono no kekahi waʻa a waiho ʻia ke kumu a pō ke ao. Ma ko Laka hoʻi ʻana e kālaʻi i waʻa i ke kākahiaka, ua hoʻihoʻi ʻia i kona kū pololei ʻana. Pēlā nō ka hana—kua, hina, a hoʻi ke kumu lāʻau i ke kūlana kū pololei. No laila ua noʻonoʻo ʻo Laka e hana ʻāpiki e hopu i nā alakaʻi o nā poʻe hana kolohe (he poʻe menehune ma kekahi mana moʻolelo). Ma ka mana moʻolelo i haʻi ʻia e Jonah Kawaiʻaeʻa no Kīpahulu, ua hopu ʻia ʻelua akua waonahele, ʻo Mōkūhāliʻi lāua ʻo Kūpāʻaikeʻe a na laua i hoʻohiki e kālai a kāpili i waʻa no Laka me nā akua o ka wao (menehune) i loko o hoʻokahi pō mahina. Aia a pau ka waʻa, ua hele ʻo Laka me kekahi mau kākoʻo i Puna e kiʻi i nā iwi o Wahieloa. Aia kekahi mana moʻolelo o kēia no Hilo a malia paha aia kekahi mau mana moʻolelo no Laka ma nā mokupuni like ʻole.

No laila, ʻo wai ka Laka i hoʻomanaʻo ʻia ma ka inoa wahi pana ʻo Ahu o Laka ma Kāneʻohe? Mea mai kekahi ʻo kēia Laka ke akua o ka wao a me ke akua o ka hula. Mea mai kekahi aʻe ʻo kēlā Laka ke keikikāne a Wahieloa a ʻo kona ahu no ka hoʻolana ʻana i kona waʻa. Koe aku ia. Ola nō naʻe ka inoa o Laka i loko o ka inoa wahi pana ʻo Ahu o Laka.