Ka Hoʻokupu: he aha nō ia?

0
707

Read this article in article in English

ʻO kēia kau o ka Makahiki ka wā o ka hāʻawi ʻana o ka hoʻokupu. ʻO kēia mahina ʻo Dekemapa hoʻi ka wā o ka hāʻawi ʻana o ka makana. ʻOkoʻa ka hoʻokupu. ʻOkoʻa ka makana. He aha nō ia, ka hoʻokupu?

Eia kekahi pane. Na ke kūʻauhau ʻo John Papa ʻIʻī, he ʻike maka ʻo ia, i ʻike i kekahi hoʻokupu ma ka wā o Kamehameha. Hoʻomanaʻo ʻo ia ma ka nūpepa:

Holo no hoi makou me ke alii maluna o Okena a ku no hoi i Lahaina. A lele no hoi iuka ke alii i Mokuhinia o ma-kou no hoi. A hookupu no hoi o Maui a puni ka puu a Keeaumoku, kapa, pau, upena, ai, ia, ko makou haawina elua o’u iako kapa, he umi pau, he umi ilio. Pau ia, a pau ka hookupu ana o Maui a holo makou i Molokai me ke alii maluna o Okena, a lele aku makou i Molokai, holo loa o Okena i Oahu, a hala lakou, noho iho la makou i Molokai me ke alii. Hookupu Molokai a puni, kapa, pau, upena, a pau i ka hookupu, o koʻu haawina, he iwakalua kapa, he umi pau paikukui, eha ilio, pau ia, noho iho la makou a pau ae la ka hookupu ana, o Molokai.

-Ke Kumu Hawaii, 14 Maraki 1838 ʻaoʻao 83

No laila, mai kēlā hoʻokupu nui ma Mokuhinia, ua puʻunaue ʻia e ke kuhina nui ʻo Keʻeaumoku a loaʻa iā ʻIʻī he kanahā kapa, ʻumi pāʻū, a ʻumi ʻīlio a pēlā pū ka puʻunaue ʻana ma Molokaʻi. ʻO ia kāna haʻawina (loaʻa) ʻoiai he kaukaualiʻi ʻōpio wale nō ʻo ia. Pehea ka loaʻa o ke aliʻi nui me nā kuhina?

Wāhi a S. M. Kamakau, ʻo Puʻunui kekahi inoa kapakapa no Keʻeaumoku. Ma hope o ke kaua ma Nuʻuanu ua noho ʻo Kamehameha ma Oʻahu no ʻeiwa makahiki akā ua koi ʻia ʻo ia e hoʻi i Kamakahonu ma Kaiakeakua (Kailua) ma muli o kona ʻelemakule. Iā Kamehameha e hoʻi ana ua makemakeʻo ia e maika ma Kaʻakeke, Ualapuʻe a pau hoʻi holo ʻo ia e hoʻomaha ma Lāhaina. Ma Lāhaina i hōʻiliʻili ai ʻo Keʻeaumoku i ka waiwai o Maui, Molokaʻi, Lānaʻi, me Kahoʻolawe no Kamehameha.

Ua kākau ʻo Kamakau, “o ke alii nana i hookupu ia waiwai o Kahekili Ke-eaumoku Puunui (Kuokoa, 8/17/67).” Ma muli o kona noʻeau ma ka hana hoʻokupu kona inoa ʻo Puʻunui. Keu ka hoihoi e ʻike i kēla puʻu nui o nā hoʻokupu!

No laila, ʻaʻole like hoʻi ka hoʻokupu me ka makana hoʻokahi.

Photo: Cloth Toga
Hoʻokupu o ka poʻe Kāmoa, he nuʻa moena makaliʻi (ʻie toga). – Photo: Courtesy

He mau makana ia -ʻiako kapa, ʻiako nuʻa hulu, kaʻau iʻa, mau puaʻa a pēlā aku. Mau nō kēia ʻana hoʻokupu ʻana o ka poʻe Kāmoa ʻo ia nō ka faʻalawelawe. E laʻa, makana kēlā me kēia ʻohana i ka paʻamale kekahi mau kapa, moena pāwehe, pahu kini pipi, a pēlā aku a laila ua puʻunaue ʻia ka loaʻa me ka poʻe hanohano i hiki mai.

ʻO ka ʻokoʻa o ka makana ʻana a me ka ʻokoʻa o ka hoʻokupu, ʻaʻole ma ka nui wale nō, aia ma ke kahua a me ke kumu ona. ʻO ka hoʻokupu he hana no ke kupu ʻana o ka pilina, hilinaʻi, me ke kūpaʻa o nā kānaka a he hōʻike kupaianaha i ʻike maka ʻia o ka mana a me ke kūlana kānaka.