Akaiko Akana: Kahu, Kākā‘ōlelo, Hoa Kanaka

0
1383

Read this article in English

Aia ma ka paia i loko o ka luakini ‘o Kawaiaha‘o kekahi pāhai (papa ho‘omana‘o) o nā kahu a pau o ia hale pule i hala. Ma luna o ia pāhai, ua kākau ‘ia kēia mau mana‘o no Akana: He kahu. He kākā‘ōlelo. He hoa kanaka.

He kahu: Ho‘okahi makahiki ma hope o ka hala ‘ana o Lili‘uokalani ua lilo ‘o Akaiko Akana ‘o ia ke kanaka Hawai‘i mua o ke külana kahu o Kawaiaha‘o. ‘O ke kahu ma mua ona ‘o Hanalē Paleka ka mea kaulana i kona ‘ōlelo nemanema pinepine ‘ana iā Kalākaua me Lili‘uokalani mai ka “‘āwai ho‘oma‘au.” I ko Akana komo ‘ana i ka hana ‘euanelio ua wāwahi ‘o ia i ua ‘āwai a ho‘omaka ‘o ia e kūkulu hou i ka hale pule a e ho‘oulu i ka ‘ekalesia. Ua ‘ai ‘ia nā loko lā‘au e ka huhu. ‘O nā mea e ‘ike ‘ia nei a i kēia manawa: ke ke‘a, nā ihoiho ‘ehiku, ke kūahu, lānai o ka papa ‘elua, a pēlā aku na Kahu Akana. Aia nō ā hiki i kēia lā nā hō‘ailona li‘ili‘i ma nā pou: “E hāmau.”

He kākā‘ōlelo: Ua hele ‘o Akana i ke kula ‘o Kamehameha a ua puka mai Hartford. Ma ka makahiki 1918 ua kākau ‘o ia i ka palapala “Nā Uaua o ka Ho‘oulu Lāhui.” Ma kēia palapala aia ‘eono uaua, kekahi mau mākala no ka ho‘oikaika ‘ana i ka lāhui: a) ‘ike lāhui; 2) ‘ike laulā; 3) ho‘ona‘auao; 4) ka home; 5) ka nohona pono; a me ka 6) noho hemolele. Wāhi āna, ‘o ka ‘ike lāhui ka ha‘aheo a me ka mana‘o‘i‘o i ka lāhui Hawai‘i a he kahua no ka ho‘oikaika ‘ana i ka lāhui. Inā, he ‘ili kou, he ‘ili alaea, he waiwai, he ‘ilihune, ua pono ke kanaka Hawai‘i, e no‘ono‘o a mana‘o‘i‘o, i ka po‘e Hawai‘i.

Nui kona kāko‘o i ka ‘ōlelo kanaka. Ua kākau ‘o ia “o ka olelo Hawai‘i ka mea e ikeia ai kakou he lahui okoa.” Ua kākau ho‘i ‘o ia i ka ‘aha ‘ōlelo e ho‘oponopono i ke kulekele ho‘opāpā a‘o ‘ōlelo Hawai‘i ma nā kula.

He hoa kanaka: Ua aloha nui ‘o Kahu Akana i nā kānaka noho kuleana ‘ole ma Kaka‘ako me Iwilei a no‘ono‘o ‘o ia he maika‘i inā ho‘i lākou i ke kua‘āina. No‘ono‘o ‘o ia he pu‘uhonua ka ‘āina. Ua ho‘okikino ‘o ia i ka ‘Ahahui Pu‘uhonua o nā Hawai‘i, ka “makua” nāna i ho‘okino i ka ‘āina ho‘opulapula. Ma ka makahiki 1921 ua ‘ike maka ‘o ia i ke Kānāwai Ho‘opulapula a i ka makahiki 1922 ua koi ‘o ia i ka ‘aha ‘ōlelo o ‘Amelika e ‘ae iā Papakōlea e komo i nā ‘āina ho‘opulapula.

Ma ka hopena o “Nā Uaua o ka Ho‘oulu Lāhui” aia kekahi mele ho‘oniua i ka pu‘uwai o Akaiko Akana. Hō‘ike ‘ia nō kāna hana me kona aloha no ka lāhui Hawai‘i:

Be strong and ally ye, O Sons of Hawai‘i
And nobly stand together hand in hand
All dangers defy thee Sons of Hawai‘i
And bravely serve your own your Fatherland.

‘Ōlelo Pāku‘i: ‘O kēia ka piha makahiki he 200 o ka ho‘okumu ‘ana o Kawaiaha‘o, ka hale pule i aloha nui ‘ia e Kahu Akaiko Akana. Ua ho‘ola‘a ‘ia ia wahi mo‘olelo ona i nā kahu Hawai‘i a me nā hoahānau a pau o Kawaiaha‘o.