No ka Papahana Iwi Kuamoʻo: Ka Hoʻoulu ʻana i ka ʻOihana Mālama Iwi Kūpuna

0
712

Read this article in English

Unuhi ʻia e Noʻeau Peralto

ʻO ka Papahana Iwi Kuamoʻo, he papahana ia e holo ana no nā makahiki he ʻekolu i hoʻokumu ʻia e ka ʻAha Kāne a kākoʻo ʻia hoʻi e ka Papa Luna Hoʻokele no ka Poʻe ʻŌiwi o ʻAmelika (ANA). He ʻahahui no nā kāne ʻōiwi Hawaiʻi ka ʻAha Kāne e hoʻomaʻamau ai i ke kuanaʻike a me nā kuamoʻo ʻōiwi Hawaiʻi i ko Hawaiʻi Pae ʻĀina.

ʻO ka pahuhopu o ka Papahana Iwi Kuamoʻo, ʻo ia ka hoʻoulu ʻana i ka ʻoihana mālama iwi kūpuna i loko o ka Lāhui Hawaiʻi. Me ia manaʻo, ke kaʻa aku nei ia papahana i ke aʻo aku ʻana i ka poʻe ʻŌiwi o Hawaiʻi nei i ka ʻike pili i ka ʻoihana mālama iwi kūpuna: ʻo ka loina Hawaiʻi ʻoe, ʻo ka hoʻomākaukau ʻana i nā pono kanu iwi kūpuna ʻoe, ʻo ka uhau humu pōhaku ʻoe, ʻo ka hoʻihoʻi iwi kūpuna ʻoe, a pēlā pū me ka mālama ʻana i nā ilina a me nā lua kupapaʻu.

Photo: Haumāna at the ʻAha Kāne/ANA project training at Windward Community College
Haumāna at the ʻAha Kāne/ANA project training at Windward Community College on March 13. These hīnaʻi lauhala were used to ceremonially prepare 27 iwi kūpuna originating from Oʻahu that were repatriated from Germany in February 2022 by Hui Iwi Kuamoʻo. – Photo: Courtesy

Ua aʻo ʻia maila mākou i ka ʻoihana mālama iwi kūpuna e kā mākou mau kumu, ʻo Edward Lavon Huihui Kanahele lāua ʻo Pualani Kanakaʻole Kanahele. Na lāua i aʻo, na mākou i lawe aku i ke aʻo a mālama hoʻi i ua ʻike nei i ko mākou noke mau ʻana i ke kuamoʻo o ka mālama iwi kūpuna no nā makahiki he 30.

Mamuli o ka ka huʻe hewa ʻia ʻana o nā iwi kūpuna ma Honokahua i Maui, ua hoʻokumu ʻia maila ka ʻahahui ʻōiwi Hawaiʻi ʻo Hui Mālama i nā Kūpuna o Hawaiʻi Nei e Edward lāua ʻo Pualani Kanahele i ka makahiki 1988. Na lāua i aʻo aku i nā lālā o ka Hui i kekahi mau ʻoihana i pili i ka mālama ʻana i nā iwi kūpuna a me nā moepū. Na nā lālā o ka Hui i lawe aku i ke aʻo a mālama i ka hoʻihoʻi ʻana mai a me ke kanu hou ʻana iho i nā iwi kūpuna. Eia kekahi, ua noi ʻia akula ʻo Billy Fields i kona aʻo ʻana mai i ka ʻoihana uhau humu pōhaku i nā lālā o ka Hui, i mea e hoʻoikaika ai i ke kūkulu ʻana i nā pā a me nā paepae pōhaku no ke kanu hou ʻana i nā iwi kūpuna.

I ka makahiki mua o nēia Papahana, e mālama ʻia ana nā hālāwai hoʻonaʻauao a ka Papahana Iwi Kuamoʻo i nā mokupuni ʻo Oʻahu lāua ʻo Kauaʻi. I ka makahiki ʻelua, i Maui a me Hawaiʻi ana nā hālāwai hoʻonaʻauao, a i ka makahiki ʻekolu hoʻi, i Molokaʻi a me Lānaʻi ana nā hālāwai.

Aia i loko o nā papa ʻoihana mālama iwi kūpuna ke aʻo ʻana i nā mele a me nā pule a kā mākou mau kumu i aʻo mai iā mākou. He mau pule ia e kalokalo aku ai i nā kūpuna a me nā ʻaumākua e hō mai i ka ʻike e pono ai ka mālama ʻana i nā iwi kūpuna.

No ka hoʻomākaukau ʻana i nā pono kanu iwi kūpuna, aʻo ʻia maila ke kuku kapa a me ka ulana hīnaʻi lau hala, mai ka mālama ʻana i nā meakanu a i ka hoʻomākaukau ʻana i ke kapa a me ka hīnaʻi.

No ka hoʻihoʻi iwi kūpuna, aʻo ʻia maila nā kānāwai kūloko (ʻo NAGPRA hoʻi a me NMAIA) a me nā kulekele ʻāina ʻē (ʻo ka UN DRIP hoʻi) e kākoʻo ana i ka hoʻihoʻi iwi kūpuna. Eia kekahi, aʻo ʻia maila nā moʻolelo o nā hoʻihoʻi iwi kūpuna i Hawaiʻi no nā makahiki he 30 i hala aku nei. I loko o nēia mahele o ka papahana, aʻo ʻia maila nā kānāwai o ke aupuni mokuʻāina ʻo Hawaiʻi i pili i ka mālama ʻana i nā iwi kūpuna, ʻo ia hoʻi nā kānāwai HRS Mokuna 6E a me HAR Mokuna 13-300.

Eia ka hope, i loko o ka Papahana nei, mālama ʻia kekahi mahele no ke aʻo ʻana i nā Kānaka Hawaiʻi e alakaʻi ana i ka mālama iwi kūpuna i Hawaiʻi nei. Koho ʻia nā alakaʻi no kēia mahele o ka papahana no ko lākou ʻeleu, ko lākou ʻiʻini e aʻo mai, a me ko lākou kūlia ʻana i ka nuʻu i ka mālama pono ʻana i nā iwi o ka poʻe kūpuna.

Inā ke ulu mai nei ka hoi i loko ou e komo i loko o nēia Papahana Iwi Kuamoʻo, e leka uila mai iā Desiree Cruz ma project.iwikuamoo@gmail.com.