Ka ʻIʻimi a Loaʻa nā Kūpuna i Lilo aku: He ʻIke Kūhohonu

0
709

Read this article in English

Unuhi ʻia e Noʻeau Peralto

No nā makahiki he 32 i hala aku nei, ua ʻiʻimi aku mākou i nā iwi kūpuna a me nā moepū i ʻaihue ʻia akula mai ko lākou mau kulāiwi ponoʻī aku. I loko o ia mau makahiki i ka huli ʻana, ʻaʻole nō i ʻike ʻia ka ʻae ʻana aku o ka ʻohana i ka lawe wale ʻia ʻana aku o nā iwi o ko lākou poʻe kūpuna. ʻAʻole loa.

ʻO ke kumu o ia ʻiʻimi ʻana i nā iwi kūpuna, ʻo ia ka ʻike ʻana aku ua nui ʻino nā iwi kūpuna i lawe wale ʻia akula a lilo i nā hale hōʻikeʻike me ka manaʻo he pono akeakamai ia no nā kānaka a puni ka honua. ʻAʻole pēlā. He hana ʻino ia ʻaihue ʻana e hoʻokaumaha ai iā kākou, i nā Hawaiʻi ponoʻī.

Photo: Fishing Hooks
Dreams were the principal practice whereby the kūpuna would provide hints to their whereabouts. – Photo: Courtesy

Hoʻomaka ʻia ka ʻoihana hoʻihoʻi iwi kupuna e Hui Mālama I Nā Kūpuna o Hawaiʻi Nei i ka makahiki 1989 i ko mākou kākau ʻana i mau leka noi i kekahi mau hale hōʻikeʻike, mai kahi pae a kahi pae o ka honua nei. Eia kekahi, ua heluhelu au i mau puke pai kumuhana no ka noiʻi hulikoehana, ka noiʻi hulikanaka, a me ka noiʻi lapaʻau i mea e ʻike ai ʻo wai nā hale hōʻikeʻike na lākou e kāohi nei i nā iwi kūpuna Hawaiʻi. Me ka holomua ʻana o ka ʻenehana i pili i ka lolouila, ua holomua pū kā mākou hana noiʻi. I ko mākou holomua ʻana i ke ala ʻololī o ka hoʻihoʻi iwi kupuna, ua hoʻonui ʻia ko mākou ʻike ma o ke kaʻi ʻana i nā ʻaha hoʻomanamana Hawaiʻi.

Mai ka pō mai ka ʻoiaʻiʻo a he ʻoiaʻiʻo ko ka moe. I loko o ka moe, hōʻike maila nā kūpuna i kahi o ko lākou mau iwi a ʻo wai lā hoʻi lākou. I ko mākou ʻike ʻana i nā kūpuna, ua maopopo hoʻi iā mākou i ke kuleana ma waena o kākou. Hilinaʻi mākou, kālele i nā kūpuna; hilinaʻi nā kūpuna, kālele iā mākou, nā moʻo. Pēlā nō ka nohona ʻohana.

I kekahi manawa, ua hoʻopā ʻia koʻu naʻau i ka leo kupuna e hea mai ana iaʻu e hoʻi hou i kahi hale hōʻikeʻike e hōʻoia aku ai i ka ʻiʻo o ko lākou ʻōlelo, ʻaʻohe iwi kūpuna o loko o ko lākou hale. Pēlā mākou i ʻike ai i nā hale hōʻikeʻike e hoʻopunipuni mai ana iā mākou. I koʻu mau pō moe pono ʻole, ua hō maila ka ʻike pāpālua mai nā kūpuna mai. Wahi a kaʻu mau kumu, hōʻike mai nā kūpuna i ko lākou manaʻolana iā mākou i ka pō, ʻo ia hoʻi ka hōʻike a ka pō.

Kau ka haliʻa iaʻu i koʻu pō nui hoʻolakolako mua. Iā mākou e koi ana aku i ka Hale Hōʻikeʻike o ke Kūlohelohe ʻo Smithsonian i ko lākou hoʻihoʻi ʻana mai i nā iwi kūpuna i loko o ko lākou hale, haʻi maila nā limahana o ka hale hōʻikeʻike iā mākou, ua pilikia ko lākou helu ʻana i nā iwi. ʻAʻole ʻike leʻa ʻia ʻehia iwi kūpuna o ka hale hōʻikeʻike a no hea mai lākou. No laila, ua pilikia ko mākou ala e hoʻihoʻi mai ai i nā kūpuna i ko lākou kulāiwi ponoʻī. Wahi a ka poʻe limahana o ka hale hōʻikeʻike, e lōʻihi ana ka manawa o ko lākou hoʻomaopopo ʻana i ka ʻōnaehana helu iwi kupuna.

ʻAʻole i liʻuliʻu, a ua hōʻike maila ka pō iaʻu i koʻu moe ʻana i ua ʻōnaehana helu iwi kupuna lā a ka hale hōʻikeʻike. ʻO koʻu ala akula nō ia, a ua kākau ihola au i ka hōʻike a ka pō. Hoʻouna akula au i kaʻu memo i kākau iho ai i ka poʻe limahana o ka hale hōʻikeʻike, a laila, pane maila lākou iaʻu, ua pololei kaʻu ʻike a ua ʻae maila lākou i ko mākou koi e hoʻihoʻi mai i nā iwi kūpuna i Hawaiʻi nei. ʻO ia ka manawa mua o koʻu ʻike pāpālua ʻana i ka hōʻike a ka pō.

Mamuli o ia hōʻike, ua maopopo iaʻu, ʻo ka hilinaʻi a me ke koa nā mea e waele aku ai i ke ala o ke kanaka a loaʻa ka ʻike pāpālua. Eia kekahi, ua ʻike au, he ʻike hoʻomaopopo ko ka poʻe kūpuna i hala i ka pō, a he ʻiʻini ko lākou e noho mau me kā lākou ʻohana. ʻO kēia ʻike ke kahua e hiki ai iā mākou ke kū i luna a e hoʻihoʻi mai i nā iwi kūpuna a me nā moepū he 6000 a ʻoi aku i ko Hawaiʻi Pae ʻĀina no ke kanu hou ʻana i ke kulāiwi aloha nei. Pēlā mākou i hoʻokō ai i nā hihia hoʻihoʻi iwi kūpuna he 128. Ola nā iwi!