Ka Holo ʻana aku a Hiki i ke Ala Polohiwa a Kāne

0
948

Read this article in English

Photo: Edward Halealoha Ayau

Unuhi ʻia e Noʻeau Peralto

I ka makahiki 1997, ka makahiki ʻewalu hoʻi o ko mākou huakaʻi nei i ke alaloa o ka hoʻihoʻi iwi kūpuna, ua hoʻokō ʻia nā hoʻihoʻi iwi kūpuna he ʻumikūmākahi me nā hale hōʻikeʻike he ʻeono, ma muli o ka hoʻoholo ʻia ʻana o ke kānāwai ʻo ka Native American Graves Protection and Repatriation Act (NAGPRA). No ʻelua o ia mau hoʻihoʻi iwi kūpuna, ua holo akula mākou ma luna o ka moku i nā mokupuni ʻo Nīhoa lāua ʻo Mokumanamana.

I ka mahina ʻo Iune o ia makahiki, ua hoʻihoʻi ʻia maila nā iwi kūpuna a me nā moepū he 65 no Maui mai ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Bernice Pauahi Pīhopa e nā ʻōiwi maikaʻi o ka Hui Alanui o Makena. ʻO lākou hoʻi ʻo Dana Naone Hall, ʻo ʻAnakala Charley Kauluwehi Maxwell, ʻo ʻAnakala Les Kuloloio, a me kekahi haumana ʻōpiopio ʻo Ty Kāwika Tengan. Ua kanu hou ʻia ua mau iwi kūpuna lā ma ko lākou kulāiwi ponoʻī ʻo Maui.

I ka mahina ʻo Iulai hoʻi o ia makahiki, ua hoʻihoʻi ʻia maila nā iwi kūpuna a me nā moepū he 89 no Kauaʻi mai ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Bernice Pauahi Pīhopa no ke kanu hou ʻana aku i kekahi mau wahi ma ka mokupuni ʻo Kauaʻi. Ma ia mahina, hoʻihoʻi ʻia maila nā niho kanaka he ʻelua, no Mākana i Oʻahu a me Hoʻokena i Hawaiʻi, mai ka Hale ʻOihana Moana o Hawaiʻi no ke kanu hou ʻia ʻana aku. Eia kekahi, ma ia mahina ʻo Iulai, hoʻihoʻi ʻia maila nā iwi kūpuna he 97 a me nā moepū he 45 mai ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Bernice Pauahi Pīhopa. Ua huaʻi ʻia akula ia mau iwi a me nā moepū ma ka Pāpū ʻo Kamehameha ma ke Kahua Pūʻali Kaua Lewa ʻo Hickam, ma kahi i kūkulu ʻia ai kekahi hale kāemikala kaekene. Ma muli o ko mākou kūkākūkā ʻana, ua hoʻopaʻa ʻia kekahi ʻaelike ma waena o Hui Mālama, kekahi mau Kānaka Hawaiʻi, a me ka Mahele Kaua Lewa o ʻAmelika no ka hoʻolaʻa ʻia ʻana aku o kekahi ʻāpana ʻāina kokoke i ia wahi e kanu hou aku ai i nā iwi a me nā moepū. Ma laila i kūkulu ʻia kekahi paepae pōhaku e ka Hui Makona ʻo Fields no ke kanu hou ʻana i nā iwi. Ua hoʻomaka ʻia ka ʻaha no ke kanu hou ʻana i nā iwi ma ka hola 10 o ke kakahiaka ma kekahi Pōʻaono, a ua pani ʻia kēlā ʻaha ma ka hola 4 o ke kakahiaka nui aʻe. Ma loko o ia ʻaha holoʻokoʻa, mālama ʻia kekahi ʻaha ʻawa me nā luna Kaua Lewa i ʻaelike aku i ke kanu hou ʻana i nā iwi a moe pono lākou no nā kau ā kau.

A laila, i ka mahina ʻo Kepakemapa, hoʻihoʻi ʻia maila nā iwi kūpuna a me nā moepū he 108 no ka Moku o Keawe mai. Eia naʻe, ua holo lohi ke kanu hou ʻia ʻana o ia mau iwi, no ka mea, ua pono nā haku ʻāina e ʻae mua i ke kanu hou ʻana. I ka mahina aʻe ʻo ʻOkakopa, hoʻihoʻi ʻia maila nā iwi kūpuna he ʻewalu mai ka Hale Hōʻikeʻike o ka Hulikanaka o ke Kulanui ʻo Penekelewinia. Ma ia huakaʻi like, hoʻihoʻi ʻia maila kekahi iwi kūpuna mai ka Hale Hōʻikeʻike o ke Akeakamai ʻo Springfield. No Oʻahu mai kekahi o ia mau iwi. No Hawaiʻi mai kekahi o ia mau iwi. ʻAʻole i ʻike ʻia hoʻi no hea mai kekahi o ia mau iwi. Eia naʻe, hoʻihoʻi ʻia maila ia mau iwi kūpuna, a kanu hou ʻia lākou a pau i ke kulāiwi nei ʻo Ko Hawaiʻi Pae ʻĀina.

I ka mahina ʻo Nowemapa o ia makahiki, ua hoʻihoʻi ʻia maila nā iwi kūpuna he ʻehiku, no Nīhoa mai, a me nā iwi kūpuna he ʻelua, no Mokumanamana mai, e ke Keʻena ʻOihana Iʻa me ka Holoholona Lōhiu o ʻAmelika (USFWS), mai ka Hale Hōʻikeʻike o Bernice Pauahi Pīhopa.