He Hoʻihoʻi Iwi Kupuna mai Kuekuene

0
640

Read this article in English

Unuhi ʻie e Noʻeau Peralto

I ka makahiki 2009, ua hoʻokō ʻia nā hoʻihoʻi iwi kupuna he ʻewalu. Eia ka heluna o ia mau hoʻihoʻi iwi kupuna: he ʻelima i Hawaiʻi nei, he hoʻokahi i ʻAmelika, a he ʻelua i Kuekuene. ʻO ka mua, i ka mahina ʻo Ianuali i ka makahiki 2009, ua hoʻihoʻi ʻia maila nā lima kanaka he ʻelua mai ka Hale Hōʻikeʻike o Kamehameha, a kanu hou ʻia ihola ua mau lima ma Oʻahu. Auwē. Ua ʻeha ka naʻau i ka noʻonoʻo ʻana aku no kēia hana lapuwale. Ua ʻoki ʻia aʻela ua mau lima ʻelua o kekahi kūpuna i hala e kekahi kanaka, lawe wale ʻia akula ia mau lima o ke kupuna mai ke ana huna aku, a kūʻai ʻia akula ua mau lima lā i ka hale hōʻikeʻike. Pehea lā?!

I ka mahina ʻo ʻAukake o ia makahiki, ua hoʻihoʻi ʻia maila nā moepū he ʻelua mai ka Hale Hōʻikeʻike o Kamehameha a kanu hou ʻia ua mau moepū lā ma Moʻomomi i Molokaʻi. ʻO ka mea ʻāpiki, ua hala kēia mau moepū i ka hoʻihoʻi iwi kupuna mua i Moʻomomi i ka makahiki 1999. Na nā limahana o ka hale hōʻikeʻike ia hala ʻana, a he mea ia i hoʻokaumaha ʻia ai ka naʻau o nā mea na mākou e ʻauamo ana i ke kuleana o ka hoʻihoʻi moepū me ka hoʻihoʻi iwi kupuna.

Ma ia mahina like, ua hoʻokō ʻia nā hoʻihoʻi moepū he ʻelua mai ka Hale Hōʻikeʻike o Kamehameha. Ua hoʻihoʻi ʻia nā moepū he 30 i ka hihia mua, a he 14 moepū i hoʻihoʻi ʻia no ka hihia lua. No kekahi ana ma ka mokupuini ʻo Hawaiʻi mai ia mau moepū.

Ma ka hopena o ia ʻAukake, ua loaʻa kekahi moepū hou i ka Hale Hōʻikeʻike o Kamehameha. No Moʻomomi i Molokaʻi mai ua moepū, a no laila, ua kanu hou ʻia ua moepū lā i ke kulāiwi ʻo Moʻomomi ala.

I ka mahina ʻo Nowemapa M.H. 2009, ua hoʻokō ʻia nā hoʻihoʻi iwi kupuna he ʻelua ma Kekokehome i Kuekuene. I ka mua o nā hihia, ua hoʻihoʻi ʻia maila nā iwi kupuna he ʻelima mai ka hale hōʻikeʻike ʻo Statens Historiska Museet ma Kuekuene. I ka lua o nā hoʻihoʻi iwi kupuna, ua hoʻihoʻi ʻia maila nā iwi kupuna he 17 mai ka hale ʻo Karolinska Institutet ma Kuekuene.

No Oʻahu mai ka hapanui o ia mau iwi kupuna, eia naʻe, ʻaʻole i ʻike leʻa ʻia no hea mai kekahi o lākou. No laila, ua hoʻihoʻi ʻia lākou a pau i Oʻahu no ke kanu hou ʻia ʻana. Ma ia huakaʻi hoʻihoʻi kupuna, holo akula kekahi mau lālā o Hui Mālama he ʻekolu a i Kuekuene mai Bosetona a me ʻĀina Hau. Ma ia huakaʻi hoʻihoʻi iwi kupuna, ua kaʻi ʻia kekahi ʻaha no ko ka hale hōʻikeʻike hoʻihoʻi ʻana mai i nā kūpuna, a ua komo pū maila kekahi poʻe ʻōiwi o ia ʻāina ʻo Kuekuena i ua ʻaha lā. Ua kapa ʻia ua poʻe ʻōiwi he poʻe Sammi.

ʻO ka mea ʻāpiki, ua hōʻole akula ia mau hale hōʻikeʻike ʻelua i ke koi ʻana mai o ka poʻe Sammi i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana o ko lākou poʻe iwi kupuna. No laila, nīnau maila ka poʻe Sammi iā mākou, “E ka poʻe Hawaiʻi, pehea ʻoukou i hoʻopaʻa mai ai i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o ko ʻoukou poʻe iwi kupuna?” ʻO ko mākou pane akula nō ia, “E lauhoe mai ka waʻa a pae aku i ka ʻāina. ʻO ia kekahi haʻawina i ʻaʻo ʻia maila iā mākou e ko mākou poʻe kumu.” Ma muli o ia kamaʻilio ʻana, ua kākoʻo akula mākou i ka poʻe Sammi i ko lākou kākau ʻana i mau leka no ke koi ʻana aku i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana mai o ko lākou poʻe kūpuna mai nā hale hōʻikeʻike ma Kekokehome.

I ka hopena o ia mahina, hoʻokō ʻia maila kekahi hoʻihoʻi iwi kupuna mai ke Kulanui ʻo Harvard ma Kamepelika i Masakuseta. ʻO ia ka lua o nā hoʻihoʻi iwi kupuna mai ia Kulanui. ʻO ka mua, he hoʻihoʻi ia mai ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Peabody. ʻO ka lua nō kēia, he hoʻihoʻi ia no nā iwi kupuna he ʻewalu mai ka Hale Hōʻikeʻike ʻAnakomia ʻo Harvard Warren. Ua kanu hou ʻia maila ua mau iwi kūpuna lā i Oʻahu a i ka mokupuni ʻo Hawaiʻi hoʻi.