He Moʻolelo Noʻeau

0
1342
Ka Wai Ola

Read this article in English

Na Dr. Katrina-Ann R. Kapāʻanaokalāokeola Nākoa Oliveira lāua ʻo Manu Kaiʻama Luna Hoʻoponopono ʻŌlelo Hawaiʻi K. Laiana Wong

I ka makahiki 2018 aku nei i hoʻonuʻa ʻia ai he puʻu kālā nui mai ka ʻOihana Hoʻonaʻauao Pekelala mai, a nona ka heluna he $2.4 miliona. Eia nō ke mālama ʻia nei ma lalo o ka malu o ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa. I kālā ia e hoʻōla ai i ka ʻōlelo Hawaiʻi a ua kaupalena ʻia ka wā e hoʻolilo ʻia ai, he ʻekolu wale nō makahiki.

Photo: Sam L. Noʻeau Warner
Sam L. Noʻeau Warner, was the co-founder of ʻAha Pünana Leo, and supported the development of resources and institutions teaching ‘ōlelo Hawaiʻi. – Photo: Courtesy

Ua hoʻokumu ʻia ka “Noʻeau Program” i mea e hoʻohanohano aku ai i kekahi Hope Polopeka ʻōlelo Hawaiʻi, iā Kauka Sam L. Noʻeau Warner, i hala aku nei i ke ala hoʻi ʻole mai i ka makahiki 2016. He kumu, he meʻe, a he hoaaloha nō ua ʻo Noʻeau no nā wāhine ʻelua nāna e hoʻoponopono nei i ia puʻu kālā, a no nā kānaka he nui a lehulehu nāna e alakaʻi nei i nā papahana koʻikoʻi a puni ka pae ʻāina nei.

ʻO Kauka Warner kekahi o nā kʻnaka nʻna i hoʻokumu i ka ʻAha Pünana Leo, he hui hana manawaleʻa, a he hui hoʻonaʻauao ʻohana i hoʻōla hou i ke aʻo ʻana i nā haʻawina o nā kula aupuni ma o ka ʻōlelo Hawaiʻi. A i ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi, na Kauka Warner nō i hoʻomohala i nā ʻano haʻawina like ʻole e ulu ai ka hoi i loko o nā haumāna o nā pae like ʻole, mai ke keiki hoʻi a i ke kupuna. ʻO ia nā hoʻi kekahi o nā polopeka nāna i alakaʻi i ka hoʻokumu ʻia ʻana o Kawaihuelani Center for Hawaiian Language ma ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa.

I ka makahiki 2009, ua hoʻopuka ʻia he 31 puke kamaliʻi e Kauka Warner ma o kāna puʻu kālāPekelala ponoʻï. He papahana ia i ulu mai ai mai loko mai o ka ʻiʻini. He ʻiʻini hoʻi ia e hoʻolako aku ai i ka poʻe ʻakahi akahi ma ka ʻaʻapo ʻana i ka ʻōlelo kanaka i nā puke ʻōlelo kanaka. A ʻo nā keiki, nā ʻōpio, a me nā mākua o nʻ kula kaiapuni, ʻo ia kai nānā mua ʻia. Ua haku ʻia kēia mau moʻolelo me ka manaʻo e lilo lākou i mea e holomua ai ka ʻōlelo a nā kumu a me nā haumāna ma nā kula, a pēlā nō hoʻi nā mākua a me nā keiki ma nā ʻohana. He mau haʻawina ko kēlā me kēia puke nāna e kōkua i ka mea heluhelu e pakele i ka noʻonoʻo haole. Makana manuahi ʻia akula nā puke i nā kamaliʻi kaiapuni, nā kula, nā hale waihona puke, a pēlā wale aku. I hoʻokumu ʻia mai ka “Noʻeau Program” i mea e mahalo ai a hoʻohanohano ai hoʻi iā Kauka Warner, i kāna hana poʻokela, a me kona ʻano lokomaikaʻi nō hoʻi. He ʻelua māhele hoʻomākaukau heluhelu o nēia papahana.

ʻO Lauʻulu Literacy ka māhele mua. I hoʻokumu ʻia kēia māhele i mea e hoʻomau aku ai i ka hana a Kauka Warner i hoʻomaka ai. Ma o ia kālā e paʻi ʻia ai nā puke he 21 i koe, i paʻi ʻole ʻia hoʻi ma mua o kona hala ʻana. He mau haʻawina aʻo ko kēlā me kēia puke, e like hoʻi me nā puke mua he 31 i puka mai i ka makahiki 2009. ʻAʻole o kana mai ka hauʻoli i loko o nā haumāna, nākumu, a me nā mākua i ka hoʻolako ʻia mai i kēia mau puke hou, ʻoiai he kākaʻikahi wale nō nā puke e heluhelu ai i kākau ʻia ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. ʻAʻole nō a he wā, e kaulana ana ua mau moʻolelo nei ma waena o ke kaiāulu ʻōlelo Hawaiʻi.

ʻO Piʻilani Immersion ka māhele ʻelua. He papahana kēia e kākoʻo aku ai iā Mauiakama, he hoʻomoana ʻōlelo Hawaiʻi e mālama ʻia i loko o nā kauwela no nā haumāna kulanui o ka pae makahiki ʻelua a ʻoi. Alakaʻi ʻia ua papahana nei e nā polopeka o ke Kulanui o Hawaiʻi ma Maui a me ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa. Aʻo mai nā haumāna e pili ana i nā wahi pana o Maui a me nā loina Hawaiʻi like ʻole ma o ka ʻōlelo kanaka i mea e hoʻoikaika ʻia ai kā lākou ʻōlelo ʻana a walewaha.

ʻO kēia ka lua o ka makahiki o ka Noʻeau Program a ke ʻimi ʻia mai nei ke kālā hou e hoʻomohala aʻe ai i nāhi haʻawina aʻo pünaewele no kēlā me kēia puke.

Na Katrina-Ann R. Kapāʻanaokalāokeola Nākoa Oliveira, he polopeka piha ma Kawaihuelani: Ka Hālau ʻōlelo Hawaiʻi a me Manu Kaʻiama, he CPA a he kumu aʻo ma Kamakaküokalani: Ka Hālau ʻIke Hawaiʻi a me Shidler College of Business, i haku i ke noi puʻu kālā pekelala.