Click here to read this article in English
Na Sabrina Rose Kamakakaulani Gramberg
Aloha nui kākou, e ka makamaka heluhelu o Ka Wai Ola, mai ka wai huna a ka pāoʻo aia nō i Kīlauea a hiki aku i ka wai huna a ka pāoʻo aia nō i ka moku o Lehua, aloha nō.
Kohu like ka lēkei o ka pāoʻo i ka ʻoi hana akula o nā kaiāulu ʻōlelo e hoʻokō mau ana i ke kuleana i ke ola pono o ka ʻōlelo kumu o ka pae ʻāina nei. I kēia mau lā, ua piʻi kelakela ka hoʻopuka ʻōlelo kanaka ma o ka hana a nā küpuna kahiko, ka ʻimi naʻauao ma ke kulanui, ka hana keaka, ka unuhi kālā, a pēlā aku. Na ka hoʻoikaika o nā kaiāulu ʻōlelo i waele ke ala hele a ka ʻAha Kiʻekiʻe i hōʻoia a hoʻoholo hou i ke kauoha o ke kumukānāwai, ʻo ia nō ke koi ʻana aʻe i ka Mokuʻāina e hoʻonoho i papahana hoʻonaʻauao ʻōlelo Hawaiʻi.
Ma Clarabal v. Ka ʻOihana Hoʻonaʻauao Hawaiʻi (Clarabal), ke ili mai nei ka maopopo küpono o ka ʻAha a he maopopo ia o nā ʻoihana aupuni e ʻapo mai ai nō hoʻi; ʻo ia nō, he pono ka ʻōlelo Hawaiʻi. Ua hoʻoholo ka ʻAha, ʻo nā papahana hoʻonaʻauao ʻōlelo Hawaiʻi, he mea koʻikoʻi loa ia i ka hoʻōla ʻana i ka ʻōlelo kanaka. ʻO ia ʻano hoʻonaʻauao ka ʻiʻini o ka poʻe nāna i hana i ka Paukū X, §4. ʻO ka nānā pono ʻana i ko lākou ʻiʻini ka mea i hoʻomālamalama mai ai ka moʻolelo o ka ʻōlelo Hawaiʻi, ua huaʻi a hōʻole ʻia ka paipai hewa ʻana i ka ʻōlelo Beretania a me ke kinai ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi. I nā lā e hiki mai ana, kauoha ʻia ka Mokuʻāina e hoʻolako ai i nā kamaliʻi me nā ʻōpio i nā kula i aʻo ʻia ma ka ʻōlelo Hawaiʻi.
Me he kai ʻaleʻale lā ka hoʻoholo Clarabal e noʻonoʻo ai nā ʻoihana aupuni a me nā luna i koho ʻia i ko lākou kuleana pākahi i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma ke ʻano he ʻōlelo pili ʻoihana. Kauoha akula ka ʻAha i ka Mokuʻāina e loiloi mau i kēlā mea kēia mea o ka papahana hoʻonaʻauao ʻōlelo Hawaiʻi. He kūpono ua kauoha nei no nā ʻoihana aupuni a pau loa o kākou. Ua kau ʻia ka Paukū XV, §4 i kanahā kūmālua makahiki aku nei, a ʻaʻole naʻe i loaʻa nā kānāwai hoʻokaʻa i ko kākou pono ʻōlelo. ʻO ka hopena ka hāpuku wale ʻana mai i ka poʻe mahele ʻōlelo a me ka palapala aupuni like ʻole e unuhi ʻia ma ka ʻōlelo kanaka. ʻAʻole hoʻi i hoʻokumu nā alakaʻi aupuni i ala hele a kākou e alulike ai no ke ola loa o ka ʻōlelo kanaka. Eia aʻe ke nui aʻe nei ka helu o ka poʻe ʻōlelo Hawaiʻi a he pono nā mea e hiki ai i ke aupuni ke kākoʻo i ke aʻo ʻana mai a me ka hoʻokaulike ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā wahi a puni ka pae ʻāina.
Ola mau ka ʻōlelo inā koho ʻia e nā kaiāulu a inā keʻakeʻa ʻole ʻia e ke aupuni. Ma ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo kanaka, e nui a hohonu aʻe ka pilina a me ka hoʻomaopopo o ka ʻāina ʻōiwi o ka Hawaiʻi a me nā küpuna. ʻOi hala aʻe nei nā makahiki pā ʻumi hou, e aʻo mau a ʻōlelo mau kākou i kā kākou ʻōlelo ponoʻī no ka mea he lāʻau lapaʻau ia no ka puʻuwai.
ʻO Sabrina Rose Kamakakaulani Gramberg, Esq. ka mea kākau. I ka ua noe Lehua o Mānoa ʻo ia i hānai ʻia mai ai a noho hoʻi ka ʻohana i ka makani Limulīpuʻupuʻu o Waimānalo; mai iā lāua mai kona mau küpuna a me kona mau mākua. He mahi kalo ma ia awāwa ʻo Mānoa a he lawaiʻa hoʻi lākou no Pāhonu.
