
Aloha e nā makamaka o kēia kolamu nūpepa. He hoʻolaha maikaʻi kēia. E hoʻopuka hou ʻia ana nā puke inoa o nā poʻe heona a me nā poʻe hana noʻeau Hawaiʻi. Ma nā makahiki o nā 1990, ua paʻi ʻia ʻekolu puke inoa: Kū Mai Ka Poʻe Hula (1993), Ola Nā Iwi (1995), a me Nā Lima Mikioi (1997). I kēia manawa, e hoʻopuka hou ʻia ana nā puke ma Papakilo Database. E hiki ana nā kānaka ke eʻe ma kēlā wahi punaewele e huli a loaʻa i ka ʻike e pili ana i nā kānaka e hoʻomau ana i ka moʻomeheu Hawaiʻi.
Nā Lima Mikioi (1997) – Ua hōʻuluʻulu ʻia nā inoa o nā kānaka hana noʻeau e hana ana me nā maʻawe like ʻole e like me ka lauhala, ka wauke, a me ka ʻieʻie. ʻOiai ua hala ka nui o nā poʻe nala lauhala ma ka puke, ua māhuahua ka heluna o nā poʻe lauhala ma muli o ke aʻo o nā loea ulana lauhala e like me ka Mamo Makamae o ka Poʻe Hawaiʻi ʻo Elizabeth Maluʻihi Lee, ka mea nāna i hoʻomaka i ka ʻaha ʻo Ka Uluhala o Kona. ʻO kēia ka piha makahiki he 26 o ka ʻaha a ua hū aʻe ka nui o nā poʻe nala lauhala.
ʻO Ipolani Vaughan kekahi o nā poʻe hou i loko o Nā Lima Mikioi II ma Papakilo. Ma kāna hoʻomeheu ʻana i kona moʻokūʻauhau ua ʻike ʻo Ipolani he hulu kupuna nala lauhala no Kipahulu kona ma ka ʻaoʻao o kona makuahine. ʻO Kawahineaeʻa Kauaua kona inoa no laila he welo ulana lauhala ko Ipolani. Ua hōʻike mua ʻia ka nala lauhala iā Ipolani e kekahi kūpuna no Kauaʻi ma ka ʻaoʻao o kona makuakāne, ʻo Esther Pā Makuaʻole ka inoa. ʻO Gladys Grace no Kona naʻe ko Ipolani kumu ponoʻī o ka uluna lauhala. Eia hoʻi, ua aʻo ʻia ʻo ia e ʻAnakē Gladys ma ka ʻōlelo Hawaiʻi wale nō.
Hoʻomau ʻo Ipolani i ka ʻike lauhala mai kona kumu ma o ke aʻo ʻana i nā haumāna ma Papakōlea a ma ka home. ʻAʻole ʻo ia kāki no nā haʻawina. Ua manuahi nā papa ulana lauhala ma muli o ka hāʻawi manawaleʻa ʻana o ka ʻike lauhala iā ia. ʻO Kāʻeo Izon a me Poliala Ewaliko kekahi o kāna mau haumāna huʻeaʻo ma mua a ʻakahi a lilo kekahi ʻōpio wahine i huʻeaʻo hou. ʻO Keaokeaawailani Reyes-Lenchanko kona inoa a e ʻailolo ʻia ana ʻo ia ma ka ʻōlelo Hawaiʻi.
ʻO ko Ipolani hauʻoli loa nō hoʻi ka ʻapo ʻia ʻana i ka ʻike lauhala e kāna moʻopuna wahine ʻo Nohea Vaughan-Darval. Ua ʻōlelo haʻaheo ʻo Ipolani, “Nui koʻu hauʻoli no ka mea e mau ana ka ulana lauhala i ka ʻohana.” Eia kekahi, he mau moʻopuna kaikamahine ʻē aʻe e aʻo nei i ka ulana lauhala me ka tūtū. E mau ana nō ka uluna lauhala a kau ke kupuna i ka puaāneane!
Inā he kanaka nala lauhala, hana kapa, hana ʻie, hana aho/ʻaha/kaula, hana ʻupena, hana kōkō a hana ʻoe me nā hana māʻawe like ʻole a hoihoi paha ʻoe e hoʻokomo i kou moʻolelo i loko o Nā Lima Mikioi II ma Papakilo, e leka uila iaʻu ma kalania@oha.org a naʻu ʻoe e hoʻouna i palapala hoʻopiha. Inā hoihoi ʻoe e aʻo mai i kekahi hana noʻeau māʻawe e nānā iā Kauluhiwaolele 2023 ma www.kbhmaui.com/kauluhiwaolele ka ʻaha nui hana māʻawe ma ka hōkele ʻo Kāʻanapali ma Kepakemapa.